You can have any review automatically translated. Just click on the Translate button,
which you can find in the Google bar above this article.

Muzikale leiding:  Laurence Cummings Regie en choreografie:  Sidi Larbi Cherkaoui Decor: Chiharu Shiota Kostuums:  Yuima Nakazato Licht:  Michael Bauer Idomeneo:  Daniel Behle Idamante: Cecilia Molinari Ilia: Anna El-Khashem Elettra: Jacquelyn Wagner Arbace:  Linard Vrielink Gran Sacerdote di Nettuno: Angel Romero La Voce: Jasurbek Khaydarov Due Cretese: Jannelieke Schmidt, Rut Codina Palacio Due Troiani:  Stefan Kennedy, Sander Heutinck Koor van De Nationale Opera Eastman (Dance Company)  Nederlands Kamerorkest

Wij bespraken deze productie, die 21 februari 2024 in het Grand Théâtre de Genève in première ging, reeds in de Opera Gazet recensie Idomeneo in Genf.  [klik op titel].

Muziek: 3,5*
Regie: 3,5*

Idomeneo, re di Creta

Opera’s laten regisseren door lui die uit een geheel andere discipline afkomstig zijn, is een trend die meestal dubieus maar soms verrassend goed uitpakt. Hoewel, verrassend…. In een Umwelt waar The animals are running the Zoo is het niet onvoorstelbaar dat nieuwe bezems danig schoon vegen, dat wil in dit geval zeggen de augiasstal van het Regietheater tot in de goorste hoeken uitmesten. De regie van deze Idomeneo was in handen  van Sidi Larbi Cherkaoui, een  Vlaams-Marokkaans danser en choreograaf, waarmee diversiteit en inclusiviteit meteen gegarandeerd werden. Afgevinkt!

Sidi Larbi Cherkaoui regisseerde in 2018 al Debussy’s Pelléas et Melisande in Antwerpen. In deze Idomeneo werkt hij samen met de Japanse kunstenares Chiharu Shiota, die nu het spectaculaire decor voor haar rekening nam. Ook de Japanse modeontwerper Yuima Nakazato, verantwoordelijk voor de kostuums, en Miachael Bauer (licht)  zijn  onderdeel van het team. Predominant in het Idomeneo-toneelbeeld zijn de rode touwen en koorden, op fantasierijke manieren -in de vorm van een muur, een gordijn of een storm- gebruikt om de muziek en het neurodivergente denkleven der protagonisten een extra dimensie te geven. U begrijpt dat wij, bij wijze van uitzondering, de uitvoering niet uitgebreid getoetst hebben aan de directieven van het libretto, hoewel het vervallen in herhalingen een van onze grootste hobby’s is.  Wat zou het gewaagd, vooruitstrevend en revolutionair zijn geweest als wij een uitvoering met klassieke gewaden, geschilderde achtergronden met kustlandschappen (Kreta!), tempels, mythische bossen en wilde natuurscènes opgediend hadden gekregen. Maar recht doen aan de historische context is een waagstuk dat wij van het toch wat conservatieve, op zeker spelende DNO niet kunnen verwachten. Wij waren al vergenoegd en dankbaar dat wij geen grijsgepakte industrieel uit de jaren vijftig kregen voorgeschoteld. Wel kregen wij een portie esthetiek voorgeschoteld waar de winnaar van de Patat Kapsalon Prijs 2024 nog een puntje aan kan zuigen.

In deze Idomeneo komen zowel opera- als dansliefhebbers aan hun trekken. Incidenteel tijdens de voorstelling, maar ook in de afsluitende balletmuziek KV 367, die ons werd onthouden omdat deze niet paste in het kader van de librettoverminking. Én omdat menig toeschouwer aangewezen was op de laatste rit van het Openbaar Vervoer.

Inhoud

Wij kijken altijd even op de DNO-site wat men van de inhoud gemaakt heeft: over de diepere lagen, de psychologische worstelingen, de schrijnende overeenkomsten met onze moderne tijd, de duidelijke verwijzingen naar Freud, etc. etc. Maar wie schetst mijn verbazing toen ons op deze DNO-site een voortreffelijke samenvatting onder ogen kwam, die ik hier dan ook met blijhartige bewondering integraal citeer:  “Om zichzelf te redden uit een fatale storm, belooft koning Idomeneo aan de god Neptunus dat hij de eerste mens die hij tegenkomt zal doden. Helaas blijkt dat zijn zoon Idamante te zijn. De koning raakt verscheurd tussen vaderliefde en zijn belofte aan de goden. Dit noodlottige dilemma staat centraal in Mozarts meesterwerk.”  Hoewel de laatste zin overbodig is, toch een welgemeend “chapeau!”  – Wij zijn de kwaadsten niet.

Bekentenis

Hoewel wij bij Opera Gazet zoveel mogelijk een zakelijke toon aanhouden en ver weg blijven van al te persoonlijke voorkeuren of invalshoeken, dienen wij u hier toch te bekennen: wij zijn geen fan van de opera’s van Mozart, wij vervelen ons meestal te pletter. Toen wij ons zakelijk leven afsloten, en daarmee een einde maakten aan de uitbuiting van freelancers en aan onze twijfelachtige fiscale moraliteit, beloonden wij ons  met de belofte NOOIT MEER een Zauberflöte te hoeven ondergaan.

Een prachtcadeau aan ons eige, zoveel meer vreugde schenkend dan een gouden klokkie. Mozart-opera’s genereren nare nevelingen in onze schedelholte, resulterend in een gedoofd zenuwleven. Così fan tutte! Hoelang duurt het voordat die lijdensemmer geleegd is? Uren. Gevoelstijd: dagen! Er is één uitzondering: laat dat nou net Idomeneo zijn! (En in een manische fase: Lucio Scilla.) In dit opzicht zijn wij in goed gezelschap, namelijk van Wolfie zelf!  (Tussen haakjes: heeft u de Idomeneo 3cd-box (1988) met Pavarotti, Gruberova, Baltsa al in uw verzameling? Weergaloos. Maakt de onnozelen met hun “Pavarotti ken geen Mozart singe” tot een gewenst object voor de speerdragende Achilles.). Ja,  Idomeneo, omdat die opera zo anders dan andere Mozart-opera’s is. De muziek is rijk aan contrasten tussen kracht en kwetsbaarheid, en wordt gekenmerkt door een complexe, weelderige orkestratie. Idomeneo bevat duetten en ensembles die laten zien hoe meesterlijk Mozart de interactie tussen meerdere stemmen dramatisch benut, zowel in de koorstukken als in de duetten van de protagonisten.

Idomeneo en Mozart

Constanze Mozart, geboren Weber, hield zoveel van haar man dat zij bereid was haar brandende braambos aan rivaal Salieri ter beschikking te stellen, alleen omwille van de  carrière van manlief. Een innemende geste, naar wij dachten. Een “kom daar nu eens om” kunnen wij met moeite binnen de haag onzer tanden houden.  Na de dood van haar echtgenote hield Constanze zijn herinnering in ere. Zo liet zij zich uit over de favoriete werken van haar overleden echtgenoot: “Hij was dol op Don Giovanni en op Le Nozze, maar misschien nog wel het meest op Idomeneo. Hij had prachtige herinneringen aan de tijd en omstandigheden van de compositie.”

Inderdaad, Mozarts Idomeneo  IS anders dan zijn andere opera’s. Allereerst: er zitten geen komische elementen in. Nog één keer  ‘Pa–, pa–, pa–, Papageno‘ en wij wenden ons subiet tot de Coöperatie De Laatste Wil. Idomeneo is bloedserieus: de vader die de gelofte doet om de eerste mens die hij zou tegenkomen te doden. Het betekende dat hij zijn eigen zoon om zeep moest helpen. ZOU moeten helpen, want Mozart breidde er, conform de conventies van die tijd, een happy end aan. Overbodig te melden dat daar in de “versie” van de regisseur een contraire draai aan werd gegeven, waardoor Mozarts muziek volstrekt ongeloofwaardig werd. Beter gezegd: waardoor de regisseur volstrekt ongeloofwaardig werd. Geloofwaardigheid is al sinds tijden geen relevant criterium meer voor regisseurs die ons aan het denken zetten.

Mozart zelf noemde Idomeneo een Grand Opera, maar dat nam hij met een korreltje zout, van een grimmig, formeel werk is geen sprake, de personages getuigen van de vertrouwde Mozartiaanse menselijkheid. En er zit een ontroerend liefdesverhaal in. Idomeneo is ook een kooropera bij uitstek; het koor geeft commentaar op de actie en vertegenwoordigt de het volk dat diep geraakt wordt door de deemstering van het gemoed van held I. te C. Helaas was het DNO-koor deze keer niet van de superieure kwaliteit die wij gewend zijn. Misschien dat Ching-Lien Wu nog een dagje uit Parijs kan terugkomen voor een workshop “Gelijk zingen. Wat is dat nou eigenlijk?”

In Het Muziektheater werd de titelrol gezongen door de tenor Daniel Behle, die nog niet zo lang geleden succes succes boekte als de zoon van de koning in DNO’s zeer geslaagde Königskinder. Met zijn fluwelen tenor wist hij de meer contemplerende gemoedstoestanden van Idomeneo van een stimmlich passende dimensie te voorzien; helaas ontbrak het enigszins aan de beheersing van de coloraturen. Cecilia Molinari, ook geen onbekende in Amsterdam, deed het goed, maar nogal obligaat: haar timbre en acteerwerk sloten niet geheel aan bij de coming-of-age rol van Idamante. Groot respect hadden wij voor de voortreffelijke bijdragen van  Anna El-Khashem (Ilia) en Jacquelyn Wagner (Elettra). Verbazingwekkend hoe snel zij zich hadden hersteld van de ernstige trauma’s die zij opliepen door publiekelijk te moeten meewerken aan de schabouwelijke openbare terechtstelling van Ludwig von Beethoven,  met diabolisch leedvermaak op poten gezet door het  vermodderde artistieke misgewas  Andriy Zholdak.

Dirigent Laurence Cummings staat niet bekend als expert op het gebied van Mozart-opera’s. Als leider van The Academy of Ancient Music associëren wij hem eerder met de barok, als een veelzijdige exponent van de zgn. “historische uitvoeringen”. Hij dirigeerde o.m. talloos veel miljoenen Händel-opera’s.

Juist omdat Idomeneo zich evident onderscheidt van andere Mozart-opera’s, is de keuze voor Cummings verdedigbaar. Toch was het geen onverdeeld succes; met het Nederlands Kamerorkest wist hij het musicologisch/muzikaal bijzondere van Idomeneo -hinten naar de Mannheimer School- niet trefzeker te raken. Voor De Arbeider verklaard: het was ritmisch allemaal een beetje te onbuigzaam. Je kan de dirigent wel uit de barok halen, maar de barok niet uit de dirigent. De overige rollen werden in grote lijnen naar behoren en soms meer dan voortreffelijk (Linard Vrielink) uitgevoerd.

Iedereen die wel eens een DNO-voorstelling heeft bijgewoond kent de uitdrukking “ogen dicht en genieten”. Dat ging deze keer niet op, want er was genoeg fraais te zien. En de oren dichthouden bij Mozart, dat gaat zelfs ons te ver.