Operetta Land. Het variété is terug!

Het treurige einde van de professionele operette in Nederland is in deze kolommen al menigmaal beschreven, o.a. in 2021. Terecht, want dit drama staat op de eerste plaats van schandalen in de Nederlandse cultuurgeschiedens van de 21^e eeuw. Waarbij zij aangetekend dat het nietsontziende woke-terrorisme een onbetwiste runner-up is. Boeken komen weer op de Index, geen straatnaam is nog veilig, schilderijen worden verwijderd of van een woke-oekaze voorzien.

De socialistische econoom (!) Prof. Dr. F. (Rick) van der Ploeg, die het ambt van staatssecretaris voor cultuur (!) en media mocht vervullen omdat daar toentertijd in het kabinet nu eenmaal een plaatsje voor vrij was, verklaarde de operette tot entartete Kunst – een verschijnsel dat overigens weer geheel terug is: schilderijen met sigaren rokende oudere heren belanden op de woke-brandstapel: 1) want “heren”, 2) want “wit”).

DOR HOUT

Er kwam veel te veel dor hout en veel te weinig allochtonen naar de operette, en bovendien + uiteraard: de operette was te weinig vernieuwend. De subsidie werd stopgezet, einde van De Hoofdstad Operette, die altijd op een ongekend hoge zaalbezetting kon rekenen. Overigens, het genoemde “dorre hout” bleek onlangs nog flexibel genoeg  om eigenhandig een klimaatterrorist uit het Concertgebouw te smijten.

Van der Ploeg, die het met zijn bezuinigingen ook nog eens op de symfonieorkesten had gemunt, zorgde ervoor dat het genoemde eminente operettegezelschap De Hoofdstad Operette  van de Nederlandse kaart werd weggevaagd. Het is opvallend dat een cultuurbarbaar van VVD-huize wél als zodanig wordt gelabeld, maar dat vrijwel niemand zich PvdA-partijbons Vd Ploeg herinnert als de culturele beul die hij was.

Sinds het ingrijpen van deze socialistische apparatsjik bestaat er geen professionele operette meer in Nederland. Resultaat: de door de linkse kerk altijd met veel verontrusting geconstateerde “tweedeling” was een feit. De operetteliefhebbers die zich een reis en verblijf naar Duitsland konden permitteren om daar een professioneel uitgevoerde operette bij te wonen, tegenover degenen die te arm, te ziek, te oud, te lui, te anti-Duits of anderszins onverplaatsbaar waren. De verheffing van het volk, zo meende de PvdA, moest maar plaatsvinden in het armenhuis, waar een derderangs kloon van Eddy Christiani vergeefs trachtte de ijlhoofdige oudjes “Een karretje op de zandweg reed” te laten meezingen.

KADER

De operette, die nu zo’n 160-170 jaar oud is (Offenbachs Orphée aux enfers is van 1858), is de laatste jaren weer op de weg terug. Net als ooit Elisabeth Schwarzkopf wagen ook nu gerenommeerde zangers zich aan het operetterepertoire, met meer (Piotr Beczała) of minder (Jonas Kaufmann) succes. Deze herleving lijkt aan DNO voorbij gegaan te zijn en schrijft op haar website: “Waar er tot enkele decennia geleden nog volop operetteverenigingen in Nederland waren, lijkt het genre in een neergaande spiraal van onbekend en onbemind te zijn beland. Operette heeft de reputatie van stoffig en oubollig gekregen.”

Wij vragen ons af: Wat heeft het aantal amateur-operetteverenigingen te maken met het feit dat de regering ruim 20 jaar geleden de professionele operette de nek om draaide? Graag man en paard noemen: wie heeft/had hier schuld aan die “neergaande spiraal”? Of hebben we te maken met een typisch gevalletje “uit wiens hand men eet wiens woord men (niet) spreekt”? Overigens, ook met de “neergaande spiraal” zit DNO op de verkeerde fiets; operette is, zoals wij al schreven, (internationaal) aan een opmars bezig. En juist vanwege die trend produceert DNO ook iets operette-achtigs; want die trein mogen we niet missen! En dat de operette een reputatie van “stoffig en oubollig” zou hebben: dat geldt alleen voor onwetende grutspitsige hoetelaars, die het eerste begrip van vocale muziek ontberen.

Maar allez, DNO wil ons (nu opeens) aan de operette hebben. Hoe dit aan te pakken? Wij formuleren enkele parallellen: Pa wil zijn zoon voetbalenthousiast maken. Koopt hij een tafelvoetbalspel voor hem? Nee, natuurlijk niet, hij neemt zoonlief mee naar een… voetbalwedstrijd! Ma wil dochterlief enthousiast maken voor ballet. Koopt zij een speeldoos met rondtollende ballerina? Nee, natuurlijk niet. Zij neemt haar dochter mee naar een… balletvoorstelling! Wij zien hier enige logica in. Dus nu een stapje verder: DNO wil haar publiek enthousiast maken voor operette, en produceert daarom een… allen: “operette!”.

Helaas, fout!  

“META-HUMOR”

DNO komt niet, zoals voor de hand zou liggen, met een prachtoperette als Die lustige Witwe, Giuditta, Gräfin Dubarry, Der Bettelstudent, of Gräfin Mariza. Dat zou immers logisch zijn, en waar blijven we dan met onze eigenzinnige koers? Nee, we brengen een spectacle coupé, met allerlei Jan-Klaassen-en-Katrijn’achtige leukigheden (de NRC sprak van “meta-humor”) en knipogen, die in variété-opzicht zeker als geslaagd konden worden beschouwd.  Uiteraard zijn in Operetta Land (waarom Engels?) de huzaren gekleed in het roze, vanzelfsprekend wordt de koningin door een mens zonder baarmoeder gespeeld, en de graaf door een mens mét baarmoeder. Lekker gek. Maar ook lekker gender-geïnspireerd woke. In de bak geen Concertgebouworkest of NedPho, maar het Nationaal Jeugdorkest. Als solisten geen professionele krachten van het professionele niveau van bijv. Peter Bording, Maartje Rammeloo e tutti quanti, maar een greep uit overigens uitstekend zingend aanstormend talent, onder andere van De Nationale Opera Studio. Niets ten nadele van het Nationaal Jeugdorkest (daarover later), niets ten nadele van de voortreffelijke, overwegend jonge zangers (Elenora Hu, Marc Pantus, Laetitia Gerards), maar wel een blik op de verwrongen denkwereld van de DNO-basserolen.

GRATIS ADVIES

Wij geven, geheel gratis, graag een goede raad mee, tevens samenvatting van voorafgaande: Als je operette onder de aandacht wil brengen, programmeer dan een operette. Tot zover het kader waarin Operetta Land uiteindelijk op de planken kwam.

DE VOORSTELLING

Wat de voorstelling zelf betreft kwamen wij tot de conclusie dat het door Steef de Jong “geconcipieerde” spectacle [très] coupé niet zo heel veel met operette te maken had. Steef de Jong (zijn rol: “De Verzinner”) nam vocaal ook zelf deel aan het gebodene en viel als zodanig enigszins uit de toon vergeleken met de rest van het gezelschap. Aan bod kwamen allerlei fragmenten uit opera’s van Gilbert & Sullivan, Offenbach, Zeller, Léhar, Strauss e tutti quanti. Allen ingebed in de kartonnen “decors” waarmee de geestelijke vader van de productie, Steef de Jong, in het kleinkunstcircuit naam heeft gemaakt. De Jong zegt idolaat van operette te zijn, maar dat viel in het niet geheel uitverkochte Muziektheater niet op. Hij leek eerder verzot op zijn bordkartonnen vondsten, die op zichzelf vaak geestig en verrassend waren, maar op den duur begonnen te vervelen. Bovendien werkte de onhandelbare kartonnen constructies contraproductief voor een vloeiend en solisten-gecentreerd toneelbeeld, vereiste nummer 1 bij een operette. In tegenstelling tot de overduidelijke bedoeling werd het toneelbeeld door de kartonnen constructies vaak log en statisch.

Het concept, dat ontegenzeggelijk “operette” pretendeerde, maakte een aantal uitglijers en ging uit van een aantal grove misverstanden waaruit blijkt dat er misschien wel enthousiasme voor operette aan het “concept” ten grondslag ligt, maar in ieder geval niet kennis van operette.

GEEN SCHMALZ

Een ernstig misverstand bijvoorbeeld is dat (jonge of beginnende) operazangers qualitate qua “ook wel operette kunnen doen”. Echter, een operettezanger heeft een andere manier van zingen, van bewegen, moet kunnen dansen en moet over een ingebeiteld gevoel voor operettehumor beschikken. Dergelijke zangers en zangeressen ontbeerde deze productie ten ene male. Afgezien van Steef de Jong, die ons reminiscenties aan de onvergetelijke Albert Mol in het denkraam schoof, waren alle stemmen  (van o.m. Elenora Hu, Frederik Bergman, Laetitia Gerards en Raoul Steffani) onbetwist van uitstekend niveau, maar operette…. Nee, daar hadden we nog weinig kaas van gegeten.  De “Schmalz” die operette tot operette maakt, was in Operetta Land geheel en nadrukkelijk afwezig.

Je vraagt je af voor wie deze “familievoorstelling” met te veel aandacht voor lolligheid en te weinig voor operette, nu eigenlijk gemaakt is. Voor doorgewinterde operetteliefhebbers schoot de voorstelling in alle opzichten te kort. Nieuw-verzonnen leukigheid centraal en het gemis aan operette-essentialia, daar doe je een operetteliefhebber geen plezier mee. Met kapot-gearrangeerde en ter guillotine gevoerde pachtmelodieën evenmin. Voor de potentiële operetteliefhebber was het gemis aan operettekrakers een teleurstelling: geen  “O Mädchen, mein Mädchen” uit Frederike van Lehár; geen “Ich bin der Christl von der Post” uit Der Vogelhändler van Zeller; geen “Soll ich reden, darf ich schweigen?” uit Der Bettelstudent van Millöcker, geen “Schenkt man sich Rosen in Tirol” uit Der Vogelhändler van  Zeller, en zo kunnen wij nog wel enkele pagina’s doorgaan. We moesten het o.a. doen met (een overigens stimmlich uitstekend) “Du bist meine Sonne” uit Giuditta van Lehár en “Dunkelrote Rosen” uit Gasparone van Millöcker, dat overigens geheel in strijd met de oorspronkelijke setting weer zo nodig vol leukigheden gebracht moest worden. Er waren verder welluidende bijdragen van Elenora Hu met een Nederlandse vertaling van “Ich schenk’ mein Herz” uit Die Dubarry van Millöcker, en van Ian Castro met “Welch tiefes Rätsel ist die Liebe” uit Giuditta van Léhar. Maar het was allemaal te weinig, te gefragmenteerd, te vluchtig. DWDD aan de Amstel.

In strijd met de sfeer en bedoeling van het lied was ook “Lass dir Zeit” uit Der Kellermeister van Zeller; het burleske toneelbeeld botste ernstig met de oorspronkelijke setting, maar discrepantie tussen toneelbeeld en tekst & muziek is nu eenmaal de signature dish van DNO. Operetta Land leek mij nog het meest geschikt voor kinderen, vanwege het hoge poppenkastgehalte, hoewel de puntige en humoristische teksten van Paulien Cornelisse aan menig jongmens met of zonder baarmoeder voorbij zullen gaan. Cornelisse speelde, met haar beeld van de prachtige waterlelie die met de steel in de vieze modder verankerd is, overigens leentjebuur bij Frederik van Eeden.

Men vraagt zich toch af waarom een dergelijke hybride productie, waarbij buiten de variété-liefhebbers en beroepsapplaudisseerders eigenlijk niemand aan zijn trekken komt, er bij de artistiek verantwoordelijken “doorheen komt”. Er moet toch íémand bij DNO rondlopen die ziet dat deze vaudeville inherent niet klopt. Als er ooit een dramaturg nodig was die de consistentie (en de bedoeling!) van de voorstelling zou moeten bewaken, dan was het wel bij deze productie. Wij vonden in het programma een zekere Laura Roling als dramaturg. Wij kennen deze mevrouw niet en als zij echt bestaat (of is het een pseudoniem van iemand die zich schaamt), zou ons advies luiden: “Don’t quit your day job.”

Is er dan niets positiefs over Operetta Land op te diepen? Toch wel. De manier waarop de hedendaagse opera in het ootje werd genomen (altijd “betongrijs” en met “avant-garde lichaamsexpressie”) was vermakelijk. Dat was wat ons betreft wel een hoogtepuntje van de “meta-humor”.

Tot slot: het absolute dieptepunt, én een verheugend hoogtepunt. Hierboven beschreven wij al dat een operettezanger moet kunnen dansen. Dat kon men niet; het was óf houterig óf aanstellerig. De slotscene, in driekwartsmaat, met iedereen op het toneel, SMEEKTE om een door wervelende paren uitgevoerde Weense wals; de manier waarop het gezelschap in de finale een beetje krukkig heen en weer stond te wiebelen, was van Stadsgehoorzaal Kampen niveau. Beschamend.

Maar een groot lichtpunt was het Nationaal Jeugd Orkest; het speelde fantastisch, puntig, transparant en meeslepend. De manier waarop het orkest de ouverture van Die Lustige Witwe ten gehore bracht, was van topklasse. Daar konden wij, met gesloten ogen, nog van genieten. Groot compliment voor dit orkest en zijn dirigent.

Wie ongetwijfeld het meeste plezier aan deze voorstelling beleefde, was Kartonfabriek “De Jong Verpakking” uit De Lier.

Olivier Keegel

[discussie gesloten]