Via Het Parool bereikte ons in augustus het alarmerende bericht dat met de gestegen prijs van olijfolie ook het gesjoemel met de kostelijke vloeistof is toegenomen. Fraudeurs zien lucratieve buitenkansjes. Het moedwillig valselijk etiketteren van olijfolieproducten lijkt dit jaar records te breken.

Dit toch alweer enkele weken oude bericht bevloog ons denkraam bij het ziekenhuisdrama dat momenteel in het Het Gebit aan de Amstel wordt opgevoerd onder de naam Rigoletto. Etikettenzwendel is het unique selling point van DNO sinds er aan de Amstel een Libanese bankierszoon als opperhoofd werd aangesteld; een beleid dat aanvankelijk werd voortgezet door zijn opvolgster, een manager uit de Zwitserse Alpen die de DNO  core business binnen de kortste keren verlegde van “opera” naar “woke”. Het uit naïeve Lebensbejahung geboren plan om de beste plaatsen in de Direktoriumssaal aan de Amstel uitsluitend te reserveren voor “mensen van kleur” werd naar verluidt op het laatste moment om juridische redenen afgeschoten. Ook wilde men Prinses Laurentien benaderen met de vraag of zij haar database van zielige mensen ter beschikking wilde stellen, maar ook dat ging niet door. Dezelfden zouden dan tijdens de pauze met een gratis ijsco verrast worden. Dat de verkoelende versnapering aanvankelijk van buiten bruin en van binnen wit zou zijn, was een diversiteitsrisico dat men ongaarne wilde lopen. Zo werkt de schedelmetende hypocrisie van Woke.

Hoe desastreus regisseursingrepen kunnen zijn, ervoeren wij tijdens een Rigoletto in de mondaine badplaats Nice. In die dagen vierden wij onze levenszin regelmatig bot aan de Côte d’Azur, maar omdat de behoefte aan aandoening onbevredigd bleef  –nergens een werkelijk verlokkend, lichtstralend doel-  begaven wij ons daarna nog maar zelden bezuiden de lijn Parijs-München, indertijd een goed te hanteren grens der beschaving.

Der Regisseur hat es gesagt!

Maar ter zake, want wat interesseert u ons herinneringsleven! In Nice was Gilda op een gigantische schommel geplaatst die angstwekkend van links naar rechts over het podium schommelde, en aldus gepositioneerd mocht zij “O caro nome” zingen. Zo vals als een kraai, niet door haar schuld, maar door de onverbiddelijke wetten der natuur. Het publiek kreeg te maken met het dopplereffect, de verandering van frequentie van, in dit geval, geluid, door een snelheidsverschil tussen de zender en de ontvanger. Vergelijk de veranderende toonhoogte van het geluid van een snel voorbijrijdende trein. Natuurlijk was dit euvel allang tijdens repetities geconstateerd, maar de schommel bleef erin. Prioriteiten!  Denn der Herr [Regisseur] hat es gesagt! (Mendelssohn, Paulus, luister HIER.) Voor degenen die alleen de laatste 40 jaar opera’s in Amsterdam hebben bijgewoond, hier even heel kort de inhoud van de opera Rigoletto, zoals deze  door Giuseppe Verdi en Francesco Maria Piave in 1832 werd geconcipieerd.

Rigoletto is de handlanger van de Hertog van Mantua in de obscure amoureuze zaakjes van de laatste. De heren Ceprano en Monterone behoren tot de slachtoffers. Rigoletto voelt nadrukkelijke onvrede in zijn omgeving en waarschuwt zijn dochter Gilda voorzichtig te zijn  en het huis niet te verlaten. Maar Gilda is desalniettemin niet veilig voor de Hertog, zij wordt ontvoerd. Fast forward: wij stellen u voor aan de schimmige Sparafucile, die per ongeluk de als man verklede Gilda vermoordt. Haar  lichaam wordt in een zak bij Rigoletto afgeleverd, die dacht een dode Hertog aan te treffen. Heel naar.

Rigoletto wordt door eencelligen nogal eens weggezet als “draaiorgelmuziek”. Wij hebben niets tegen draaiorgelmuziek, mensen van eenvoudige komaf hebben ook recht op hun vermaak. Maar de Rigoletto-compositie getuigt van musicologische fijnzinnigheden die ver buiten het draaiorgeluniversum treden.

Ook in opzet is deze opera vernuftig, althans zoals geconcipieerd door componist en librettist. Denk maar eens aan het “La donna è mobile”, nog altijd populair bij vrolijk fluitende slagersjongens van slagerij Het Kruidige Koteletje die per fiets de clientèle voorzien van een plakje reuzel voor de avondboterham. Het “platte” lijflied van de Hertog “La donna è mobile” keert op schrijnende wijze terug aan het einde wanneer Rigoletto geconfronteerd wordt met het onaangename feit dat deze Hertog nog leeft. Het abjecte karakter van de Hertog wordt schijnbaar verdoezeld en aldus benadrukt door het luguber-zorgeloze “Questa o quella”. En dan is er natuurlijk Het Kwartet “Bella figlia dell’amore”  uit de derde akte, waarin de verschillende emoties tegelijkertijd in de muziek tot uitdrukking komen. De Hertog begint met een lichte,  lyrische melodie; zijn lijnen zijn flirterig en geven uiting aan zijn liefde voor Maddalena. Maddalena spiegelt de speelse houding van de Hertog en bezigt een lichte, plagerige toon. Dan Gilda: zij zingt een droevige, expressieve lijn in een hoger register, associatie:  innerlijke onrust en liefdesverdriet vanwege de ontrouw van de Hertog. Rigoletto’s partij is ernstig, onheilspellend, vol ingehouden woede; zijn partij in dit kwartet is ritmischer en intenser, een weerslag van zijn verlangen naar wraak. Al met al, een meesterlijk stukje polyfonisch componeerwerk, naar wij dachten. Hoewel de genoemde personages in het kwartet allemaal samen op het toneel staan, bevinden ze zich op twee verschillende locaties (natuurlijk niet in de regie van Damiano Michieletto), namelijk binnen en buiten een taveerne.

Ook Rigoletto bevindt zich in het vizier  van regisseurs en intendanten die  de cursus “met een glimlach onzin verkondigen en uit je nek lullen” met een tienplus hebben afgerond. Het schabouwelijke doel waarop dit vizier gericht wordt,  heeft de grootte van een pompoen. Het is zelfs een schot voor open doel en het scoren op de naargeestige en dorre dodenakker van het Regietheater is van een kinderlijke en fantasieloze eenvoud:  Negeer de bedoeling van de componist (nog beter: ga ertegen in) en beledig het publiek, dat met stuitend enthousiasme toch wel klapt, hetzij zittend hetzij staand (Nederland). Verander de setting om een hedendaags maatschappelijk punt te maken en breng de opera met gezwinde spoed naar de martelkamerige Opera-Aanpasserij. Maak idiote decors – denk aan olievaten, naakt, Auschwitz en, in dit geval, een gekkenhuis. Wij woonden in 2017 de “versie” van Michieletto al bij (Paul Korenhof destijds: “Ogen dicht en genieten“), maar de regisseur had zijn regie “aangescherpt”. Psychiaters en een groot deel van het verplegend personeel bleken wegbezuinigd te zijn. Echter, het gekkenhuis (ooit hertogelijk paleis) was er nog steeds, wat soberder, wellicht uit praktische overwegingen, want naar decorstukken voor een psychiatrische inrichting  hoeft men aan de Amstel niet lang te zoeken.

Zinsverbijsterende zotteklap

In de huidige Rigoletto aan de Amstel zijn alle regietheaterclichés weer/nog steeds volop te vinden. Flashbacks? Check! Het-was-allemaal-maar-een-droom? Check! Pop? Check! Man bekent zich vleselijk aan vrouw? Check! Dubbelgangers? Check! (Gilda I en GILDA II, en Gilda III op de video). Maskers? Check! In de volstrekt onbegrijpelijke derde akte wekte het balletje-balletje met de lijken van Gilda I en Gilda II (en nog wat Gilda’s via een directe lijnverbinding) associaties op met Het Theater van de Lach, terwijl de raadselachtigheid ervan naadloos in de show van Hans Klok zou passen.

De regie was wederom de zegepraal der oppervlakkigheid en evident tekortschietende denkkracht, het treurige resultaat van een gedoofd zenuwleven, de openbare klapsigaar van een omhooggevallen Hema-souschef Afdeling Schriften en Postpapier. De pezewever die zich na een zachtmoedige opvoeding bij de Liefdezusters van het Kostbaar Bloed al gauw aansloot bij de artistieke asfaltjeugd van het Regietheater, in de wurgende greep van terminale Pseudologia Fantastica. En deze zinsverbijsterende zotteklap werd als opening van het seizoen maar weer eens opgediend door het Direktorat voor de Bevordering van Deugd en de Voorkoming van Ondeugd. Gevestigd:   Amstel 1.

Het hoetelwerk op de Bühne werd begeleid door zang en muziek van Verdi’s Rigoletto. Wij knepen onze handen dicht, maar onze oren niet. De tenor René Barbera vertolkte de rol van Hertog en trakteerde ons op opvlammingen van genoeglijkheid, ondanks dat zijn “Questa o quella” wat duivelskruid kon gebruiken… Na wat inzingen met dit “Questa o quella” ontpopte de Amerikaan zich snel tot een vocaal fijne Hertog. Het duet met Gilda was fraai, evenals de aria “Parmi veder le lagrime”, Ook het afgezaagde “La donna è mobile” kreeg van Barbera een mooi “plat” tintje. Goed gedaan.  In de titelrol voldeed Roman Burdenko, ook een geduchte Scarpia, ruimschoots. Hij is een Rigoletto die bekend staat om de aangrijpende vertolking van de extreme gemoedstoestanden, vooral de zinderende woede, van de protagonist. Maar juist dat misten wij enigszins. Het was óf de tierende hoogvolumineuze, óf de ontroerende laagvolumige Rigoletto,  geen schakeringen.  En waarom -en deze vraag stellen wij ook aan Barbera- moet de (mannelijke) zang toch steeds hard, harder, hardst? Dat gold ook voor Frederik Bergman als Il Conte di Monterone: nog zo’n prachtige stem die klinkt als een klok, maar ook weer vooral hard!

Een klein terzijde: Opmerkelijk was dat de handicap van clopin clopant Rigoletto hem steeds op andere manieren liet lopen/voortstrompelen. Aspiraties richting Paralympics? Waarschijnlijk eerder een variabele handicap, maar wel een die wij in de medische encyclopedie niet hebben kunnen vinden. Aan de andere kant: men zit niet voor niets is een gekkenhuis.

“Dem wahren schönen guten” 

De regie moge dan ernstig vermodderd zijn, met Erasmus zeggen wij “Etiam inter vepres rosae nascuntur.” (“Ook onder doornstruiken groeien rozen.”). En die roos was Aigul Khismatullina, de coloratuursopraan die Gilda zingt,  met een o zo fraai, evenwichtig, opjubelend stemgeluid en een verbazingwekkende techniek. Zij beschikt presies over de lichte, lyrische sopraan die Gilda’s jeugdige onschuld uitdrukt. Voor de aria “Caro nome” komt heel wat kijken: wendbaarheid, delicate versieringen en liefst moeiteloze hoge noten.  Khismatullina has it all, met zowel vocale virtuositeit als dramatische intensiteit strooide zij deze aria op magistrale en gelukzalige wijze over het publiek uit.

Met Alexander Köpeczi als Sparafucile (ook categorie “prachtstem”, ook zeer volumineus uitpakkend) en Maya Gour als Maddalena, beiden naar volle tevredenheid, hebben wij de belangrijkste protagonisten wel genoemd, de mooiste aria’s en duetten blijven natuurlijk die van het drietal Rigoletto, Hertog en Gilda. Over het DNO-koor berichten wij alleen nog als wij kleine scheurtjes in de barnstenen kwaliteit kunnen ontdekken, die scheurtjes zagen wij niet. Wel enkele miscommunicaties met dirigent Fogliani.

Maya Gour deed het als Maddelena vooral in Het Kwartet zeer goed, maar zij kreeg van hogerhand een absurde choreografie in de maag gesplitst, een kruising tussen Jenny Kaagman en Kate Bush. Schandalig dat dit artiesten wordt aangedaan.

Maya Gour kreeg een absurde choreografie in de maag gesplitst, een kruising tussen Jenny Kaagman en Kate Bush.

Ondanks de belabberde en mismoedige vertoning op het toneel, gefabriceerd door een zot met een gedoofd zenuwleven, verdient deze Rigoletto toch onze aandacht. Al was het alleen maar vanwege Khismatullina’s superieure Gilda, het altijd weer voortreffelijke NedPho (de kopersectie zij dank!) en Antonino Fogliani’s geestdriftige (maar wat rommelige) muzikale leiding.

En ken ’t wat sagter volgende keer, ken me eige woorde niet verstaan!