LADY IN THE DARK

“Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral”, is een statement uit de Dreigroschenoper (Kurt Weill en Bertolt Brecht,  1928) dat ons altijd bijzonder heeft aangesproken. Toen ze nog vriendjes waren, maar nooit bloedbroeders, werkten Brecht en Weill aan tal van projecten, zoals The Mahagonny Songspiel, de genoemde Dreigroschenoper en Happy End. Hun meest intense en langdurige samenwerking werd gewijd aan Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny. Maar de samenwerking werd problematisch. Brecht en Weill hadden toch een geheel andere achtergrond en vooral zeer verschillende ambities. In 1933 scheidden hun wegen: Kurt Weill vluchtte naar Amerika om aan de nazi’s te ontsnappen en hij kreeg aanvankelijk een zeer warm welkom in de Amerikaanse muziekgemeenschap, maar rond 1940 begon zijn carrière te wankelen. Op dat moment ontstond er een samenwerking tussen Weill, toneelschrijver, librettist en theaterregisseur Moss Hart,  en Ira Gershwin, tekstschrijver van evergreens als  “They Can’t Take That Away from Me”, “A Foggy Day”, “Nice Work If You Can Get It”, “Someone to Watch Over Me” en tal van musicals vooral op muziek van zijn broer George Gershwin. Gedrieën werkten zij aan de opera/musical Lady in the Dark, opgebouwd uit een drieluik van dromen die hoofdrolspeelster Liza Elliott nopen tot een bezoek aan de psychiater.

Lady in the Dark ging op 23 januari 1941 zeer succesvol in première, onder het publiek Igor Strawinsky en de Siamese tweeling Rodgers en  Hammerstein (bekend van heerlijkheden als Oklahoma!, Carousel, South Pacific en  The Sound of Music).  Nieuw c.q. vernieuwend was dat deze Broadway-opera (dit lijkt ons de geschiktste benaming, het is eigenlijk een fraaie genremix van een toneelstuk met muziek + opera en musical) niet met een ouverture werd geopend: het doek gaat in stilte op. We zien het kantoor van een psychiater.

In tegenstelling tot de meeste Broadway-werken zijn er geen reprises van muzieknummers. Ook nieuw was de nadrukkelijke aandacht voor de hoofdpersoon, Liza Ellott; de mannelijke personages komen er muzikaal enigszins bekaaid af. Alleen aan het einde van de opera zingt er een mens zonder baarmoeder het feeërieke lied “My Ship” mee. Het eerste zaadje voor Lady in the Dark werd geplant toen Weill en Ira Gershwin aan het nummer “My Ship” werkten, in feite het laatste nummer dat gezongen moest worden. Het werk kreeg daarna razendsnel, binnen elf maanden, vorm. Weill ramde er op Bach-Rossini snelheid een partituur van 350 georkestreerde pagina’s uit.

Liza Elliott is redactrice van een modeblad, ze is succesvol maar ze zit absoluut niet lekker in haar vel. Niet zo verbazingwekkend, als je maar voortdurend bezig bent met drie mannen en je ook nog in je werk behoorlijk onder druk staat. Haar amoureuze reilen en zeilen verloopt ook niet erg gladjes. Torn between two lovers, te weten #1 haar getrouwde baas Kendall Nesbitt en  #2 filmster Randy Curtis. (Ons advies: kies voor de baas.) En dan loopt er ook nog #3 een manager rond, die haar het bloed onder de nagels vandaan haalt. Het wordt Liza allemaal te veel: haar schizofrene liefdesleven en werk-gerelateerde  stress krijgen vorm in een optocht van tuimelende acrobaten en door hoepels springende schimmen uit haar verleden. Even naar de psychiater kan dus geen kwaad. Die moet haar genezen van haar besluiteloos- en slapeloosheid, en van haar depressies. Weil en Gershwin bedachten drie droomsessies: de Glamour Dream, de Wedding Dream en de Circus Dream. De psychiater analyseert de dromen terzake kundig.

Het is niet de eerste keer dat Opera Zuid ons met haar repertoirekeuze verblijdt. Steeds weer een nieuwe verrassing, een groot compliment aan de programmering. Ook Lady in the Dark is weer zo’n verrassingsschot in de roos. Verrassend in de meest positieve zin van het woord, zonder daarvoor een regisseur bastardised by egomania en allerlei vermodderde boldoenerij erbij te halen. Hoe heerlijk om het grutspitsige Amsterdamse hoetelwerk een keer te kunnen ontvluchten. In dit opzicht na intense vreugde toch een kleine teleurstelling. Regisseuse Anna Pool over hoofdpersonage Liza: “Haar positie als hoofdredacteur van een groot modemagazine was uitzonderlijk in die tijd. Tegenwoordig hebben we veel meer vrouwen op zulke hoge functies. Des te opvallender is het dat de problemen waar Liza tegen aanloopt, zoals de enorme werkdruk en keuzestress, niet veranderd zijn. Ze zijn alleen maar groter geworden. Niet alleen vrouwen, maar ook mannen ervaren hierdoor angstproblemen, depressies en paniekaanvallen.” Intense vreugde! “Niet alleen vrouwen maar ook mannen.” Brava!

Judy Garland “My Ship” from Lady in the Dark

Maar dan toch de teleurstelling. In de, overigens wervelende, regie van Anna Pool is de psychiater geen man – zoals Weill, Moss Hart en Ira Gershwin dat bedacht hadden – maar…… een vrouw! Een door de tirannie van het huidige tijdsgewricht opgelegde ingreep. Pool’s redenatie erachter: “Nu twee vrouwen met elkaar in gesprek gaan, is de neerbuigende toon minder hinderlijk dan wanneer die van een man zou zijn. Dat accepteren we vandaag de dag gewoon niet meer. [onderstreping OG] Zo probeer ik de verhoudingen gelijkwaardiger te maken. Niet als een feministische daad, maar als een daad van bevrijding, zodat we ook nu nog van Lady in the Dark kunnen genieten.”

Lieve mevrouw de regisseuse, het is niet uw taak “verhoudingen gelijkwaardiger te maken”. U richt met dit misverstand alleen maar schade aan: nare nevelingen die de schedelholte der weldenkenden vullen.

Nuf said. De spectaculaire voorstelling zelf was in elk opzicht verheugend, vol prachtige melodieën en swingende nummers; vol humor, sprankelende en kwikzilveren dialogen, en met prachtige historische kostuums, inclusief hoge hoeden. Eigenlijk moeten wij als eerste de absolute ster van de avond vermelden: Maartje Rammeloo, die met haar perfecte Engels als het ware meer Liza Elliott was dan  Liza Elliott zelf.  Het leek alsof dit Rammeloos signature role was waar zij al jaren over de hele wereld succes mee heeft. Zo zingen, zo acteren, zo in de rol kruipen, het is wereldklasse. Sylvia Poorta had de ondankbare, maar bekwaam vervulde taak een (sprekende) rol te moeten vervullen waarin de makers van de Broadway-opera nooit hadden voorzien, namelijk de rol van psychiatresse oftewel vrouwelijke psychiater. De krankjorume reden om een vrouw in te zetten in plaats van de in het libretto voorgeschreven man, hebben wij reeds hierboven beschreven. Wij waanden ons -gelukkig maar heel even- in Amsterdam of Spanga.

Sondern laßt uns angenehmere Töne anstimmen und freudenvollere! Wij genoten van een spetterende voorstelling, vol geraffineerde prachtmelodieën en kruidige (gesproken) dialogen. Het wonderschone “My Ship”,  substraat van het gehele werk, kreeg van Maartje Rammeloo alle schoonheid mee die deze aria/song verdient. Hetzelfde geldt voor een ander hoogtepunt: “The Saga of Jenny”. Quirijn de Lang (Randy Curtis) gaf een meesterlijke interpretatie van de song “This is new”, terwijl Simon Butteriss schitterde in het hilarische “Tchaikovsky”, waarvan ook Danny Kaye destijds een verbluffende vertolking gaf. Zie hier

De philharmonie zuidnederland wist wel raad met de partituur van Weill, die zij met Duke Ellington-achtige bezieling uitvoerde.  Het voorspel van de derde acte, uitbundig als in wat-ben-ik-blij-dat-ik-van-die-Brecht-af-ben “swingde de pan uit”, zoals wij oudtijds plachten te zeggen. Kiest u anders het idioom van uw woon- of verblijfplaats:    “swingde als de pest”, “swingde als een trein”, “swingde als de neten”, of, de allerfraaiste, ©Robert Vuijsje, “swingde als een Afrikaanse tiet”, waarbij het ritme strakker was “dan een negerinnenbil in een te kleine legging met luipaardmotief”.  (Advies aan onszelf: telefoon komende dagen op silent mode zetten.)

Lady in the Dark is in elk opzicht een eclatant succes, niet te missen. Complimenti a tutti!

Olivier Keegel