Verdi’s Macbeth wordt wel beschouwd als laatste van zijn vroege opera’s; het was zijn eerste op Shakespeare gebaseerde compositie. De oerpremière in 1847 (er volgde een revisie in 1865), in het Theater de la Pergola te Florence, was uiterst succesvol. Bij de première werd Verdi 26 keer teruggeroepen, en op de tweede avond 37 keer. Dat zijn getallen die ons nu wezenloos voorkomen. Waar haalde het publiek het geduld vandaan en waar haalde Verdi zelf de ijdelheid vandaan? Zelf ervaren wij in het Amsterdamse Muziektheater bij het einde van de voorstelling en bij het “applaus halen” menigmaal diverse ongemakkelijkheden. Allereerst, de laatste noot klinkt nog na, en de eerste “bravo”-roepers, niet zelden kantoorklerken uit Nieuwegein die hun echtelijk-onderdrukte instincten rauw en hittig uitleven of van mening zijn dat degene die het eerst “bravo” roept, van een operakennis getuigt met een uitzonderlijk hoog Korenhof-gehalte plus diens opgewekte natuur. Wij laten de meelijwekkende omnipresente gewoonte van de “staande ovatie”, hoe belabberd de voorstelling ook was, maar even buiten beschouwing. Wij volstaan met een verwijzing naar Lukas 23:34: “Vader, vergeef het hun. Want ze weten niet wat ze doen!”

Het applaus stopt niet unisono, maar sterft weg: we zien taferelen van de uitgang zoekende toeschouwers, terwijl anderen dapper doorklappen; twee solisten besluiten het restje applaus toch nog in ontvangst te gaan nemen, maar ook de laatste applaudissanten hebben er inmiddels de brui aan gegeven en de twee solisten, waarschijnlijk mensenmensen, staren naar een leeglopende zaal en vluchten haastig de coulissen in

1e RIJ BALKON

Ons advies: bemachtig een plaats 1^e rij balkon, zodat u zich aan het verticale slotritueel kunt  onttrekken. Bij een slechte voorstelling dwinge men zich tot een miniem beleefdheidsapplausje, en bij een sterke voorstelling applaudissere men vreugdevol mee tot en met de tweede keer doek halen, dan is het wel mooi geweest. U verlangt naar uw boulets à la liégeoises.

Dit alles is kinderspel in vergelijking met de taferelen die zich in het Italië van de eerste helft 19^e eeuw afspeelden. Na de première van Macbeth werd Verdi door een immense menigte naar zijn villa begeleid, met kreten als “Verdi! Viva Macbeth!” (Met “Viva Macbeth” was men wat aan de late kant.)

BEKENTENIS

Bij het noemen van welke opera dan ook, denken wij altijd als eerste niet aan de beste, maar aan de slechtste versie die wij ooit moesten ondergaan, dan kan het alleen maar mevallen. Wij zijn nu eenmaal behept met een rutspitsig, neurodivergent herinneringsleven dat de schedelholte voedt met nare nevelingen die het verlokkend lichtstralend doel  -de laatste goede uitvoering- bijkans verhullen. De beroerdste Macbeth ever: tuincentrum Macbeth, bestierd door hoetelwerkster Andrea Breth, zo’n 10 jaar geleden bij…. DNO! Maar het muzikale hart is een eenzame jager, altijd op zoek naar Waarheid, Schoonheid en Goedheid. Voldoet de prooi niet aan deze heilige triade, dan wordt ze meedogenloos afgeschoten.  Maar zodra de jager een edelstenige jachtbuit in het vizier heeft, geleidt hij deze met tere hand naar het klooster der  Liefdezusters van het Kostbaar Bloed.

Macbeth is zonder enige twijfel een edelstenige opera. Veel erin is ons oneindig lief. Toch was er naast de enthousiaste ontvangst in 1847 ook kritiek. De muziek werd bekritiseerd als “grof”. Vandaar een bewerkte versie in 1865, bij voorbeeld: de aria van Lady Macbeth aan het begin van de tweede akte, een klassieke belcanto-aria zonder duidelijk verband met de dramatische actie, kreeg een nieuwe structuur. De aria “La luce langue” was geboren.

DE LADY

Fijne Macbeth-episodes zijn voor ons: de onheilspellende scène waarin Lady Macbeth (als u deftig wilt doen, zegt u nooit “Lady Macbeth”, maar altijd “de Lady”) binnenkomt en de brief leest die de komst van de koning aankondigt. Vocale tragica! En laat Tamara Wilson, de Lady Macbeth in Frankfurt, nu eens precies de juiste zangeres op de juiste plaats zijn. Ze leest de brief met huiveringwekkende spreekstem en geeft dan uiting aan haar ambitieuze aspiraties in een geagiteerd recitatief, gevolgd door de aria van onstuimige kracht en grandeur  “Vieni! t’affretta!”, onzes inziens een hoogtepunt in de operaliteratuur.

Tamara Wilson, die met haar brede dynamiek gerekend mag worden tot een van de meest vooraanstaande Verdi-sopranen van dit moment, maakte naar ons beste weten haar debuut als “de Lady”. Ze ontplooide haar prachtige stem in een waardig “Tacea la notte”, en bracht een glanzend en behendig kunststukje in de daaropvolgende cabaletta.

DE ABSENTE BROWNLEE

Natuurlijk vergeten we de heer Macbeth zelf niet, op de avond van ons bezoek gezongen door Domen Križaj, die alterneerde met Nicholas Brownlee. (Brownlee riep meteen weer beelden op van  grootste flop op operagebied aller tijden, de Amsterdamse “Fidelio” van  Andriy Zholdak.) Bariton Domen Križaj is lid van het ensemble van de Oper Frankfurt en hij vertolkte een zeer complete Macbeth: een rijk middenbereik, een ontspannen hoog register en over frasering, expressie, inlevingsvermogen (acteerprestaties) en dictie niets te klagen. Domen Križaj  en Tamara Wilson voelden zich als een vis in de Main als het gewetenloos moordende echtpaar dat geobsedeerd is door macht.

Nu realiseren wij ons ineens dat wij nog geen  woord hebben gewijd aan het verhaaltje van de opera; wij kunnen u verzekeren dat Macbeth en Lady Macbeth een deksels setje vormen, die in allerlei akelige situaties terechtkomen.

SAMENVATTING

De Schotse generaal Macbeth ontmoet in het wild drie heksen, die hem voorspellen dat hij koning van Schotland zal worden. Lijkt ’m wel wat. Lady Macbeth stookt haar echtgenoot lekker op, eerst maar eens koning Duncan vermoorden. Consider it done! Maar dan valt het allemaal toch wat tegen, deemstering van het gemoed daalt neer. Macbeth vermoordt zijn goede vriend Banquo uit twijfelachtige overwegingen. De angst voor zijn eigen veiligheid bezorgt hem heftige aandrang in de schedel. Lady Macbeth (“de Lady”!) krijgt ook een tik van de molen: zij lijdt hevig onder aanvallen van schuld en Asha-ten-Broeke-achtige waanzin. Haar geestelijke toestand verslechtert en uiteindelijk sterft ze, geteisterd door een nucleair vernietigd  gedachteleven. Macbeth vergaat het al niet veel beter wanneer hij door Macduff wordt ontzield. Macduff herstelt de orde in Schotland, zoals premier Schoof dat recent met ons geliefde vaderland deed. Orde, rust, duidelijkheid, gedrielijk verhuizend van de regen in de drup.

Samenvatting voor Mensen van Nu

De opera Macbeth van Giuseppe Verdi gaat over de tragische val van niets-ontziende ambitie. Macbeth raakt aldus in de greep van moordzuchtigheid, machtswellust maar ook schuldgevoelens. Poetin en Trump zijn in Macbeth nooit ver weg: zijn zij zoveel anders dan Macbeth? De thema’s in Macbeth  – macht, ambitie, schuld, verraad en morele corruptie – mogen dan schuren, ze blijven relevant voor de Mensen van Nu. De opera werpt een kritische, urgente blik op niets-ontziende machthebbers van alle tijden. Het thema van de psychologische afgrond is tijdloos en gaat heel erg over de manier waarop mensen omgaan met schuld en de gevolgen van hun populistische keuzes. Verdi geeft ons via Macbeth een waarschuwing tegen blinde ambitie die ten koste gaat van ethische normen.

Lady Macbeth is een van de meest complexe vrouwelijke karakters in de literatuur. Haar verlangen naar macht kenmerkt haar als Sterke Vrouw en haar invloed op haar echtgenoot kan worden geanalyseerd in de context van genderrollen en de manier waarop vrouwen hun macht kunnen gebruiken of beïnvloeden in patriarchale samenlevingen. De rol van de heksen en hun voorspellingen wijzen vooruit naar de eerste feministische golf. Maar ze roepen ook vragen op over het geloof in politieke doctrines en onderzoeken hoe deze maatschappelijke  besluitvormingsproces en daarmee samenleving en dus ook het klimaat beïnvloeden. Dit kan in de moderne tijd worden gezien in de context van entiteiten die acteren in besluitvormingsprocessen gebaseerd op manipulatie of externe invloeden, zoals de media of sociale en sociaal opgelegde normen en conventies. Kortom, hoewel Macbeth tot op zekere hoogte een product is van zijn tijd, spreekt de opera hedendaagse thema’s aan die in onze wereld nog steeds relevant zijn. Macbeth biedt een schurende reflectie op de donkere kant van de Condition Humaine en daarmee op contemporaine maatschappelijke ongelijkheid.
©Opera Gazet. 2024.

Zo, u kunt het teiltje nu wel legen.

IN DE MENSEN EEN WELBEHAGEN

Even tussendoor: de regie, die in handen was van de Amerikaanse regisseur Schlather was helaas niets bijzonders, uit de categorie dertien-in-een-dozijn. Macbeth en “de Lady” (wij kunnen het niet laten) wonen natuurlijk in een moderne flat met een fijne keuken. Wij kunnen Schlather een zeker gevoel voor humor niet ontzeggen. Op de vraag waarover Verdi’s opera, die in de 11e eeuw speelt, over gaat, antwoordde de guitige regisseur: “Over  moderniteit.” En ook nog “Voor mij gaat het over een getrouwd stel”. Wij kunnen zelfspot (want zo mogen wij deze uitspraken toch wel ervaren?) zeer waarderen, en zijn allang bij dat deze Macbeth niet ging over de strijd om olie- en gasvoorraden in de Noordzee, zoals de Macbeth bij de Deutsche Oper Berlin. In de regie hebben wij verder ons Latijn niet gestoken; volgens de eisen der tijd was de handeling naar het heden verplaatst, alles in kil grijs natuurlijk. Maar! Er was wel een Kerstboom! De boodschap van Kerst, die zo naadloos aansluit bij de inhoud van de opera Macbeth.

CAST DIVINA

De bijrollen waren van een ongekend hoog niveau. Naast de twee hoofdrollen heeft bas-bariton Andreas Bauer Kanabas de belangrijkste rol, als Banquo. Hij laat zijn fraaie sonore bas meeslepend stromen; ook al geknipt voor zijn rol! Matteo Lippi heeft als Macduff maar één aria, “Ah, la paterna mano” levendig en melodieus gezongen; maar ja, Lippi heeft les gehad van Mirella Freni…. need we say more? Wij blijven hem met interesse volgen. Andreas Bauer Kanabas heeft ook nog een duet met Kudaibergen Abildin (Malcolm). Niets ten nadele van Kudaibergen Abildin, maar als het een freefight duel was geweest hadden wij ons geld op Kanabas gezet. Ten slotte: Karolina Bengtsson als kamermeisje en Erik van Heyningen als dokter: beiden voortreffelijk. Welk een luxe, zo’n verrukkelijke cast!  Dirigent Thomas Guggeis voelt de kleurrijke en gelaagde partituur perfect aan. De orkestbijdrage werd gekenmerkt door fraaie, haarscherpe contrasten en goed doordachte vertragingen. Kortom, een muzikaal geweldige avond.

Naschrift: Verdi wilde voor de rol van Lady Macbeth niet de zangeres die het mooist kon  zingen. Hij wilde een stem die gebroken was, weggevreten zoals het personage. Wij denken aan Edith Piaf.
“Maar zo is het nooit gecast, en dat doen wij ook niet,” aldus dirigent Thomas Guggeis.

Jammer, eigenlijk.