HET PAROOL 26-10-2024: “Hoe het ontspoorde achter de schermen bij De Nationale Opera.”

Danseres wordt ongewenst betast

“Op 5 juni horen de 1600 aanwezigen in Nationale Opera & Ballet aan het Waterlooplein iets wat ze zelden horen. Na de première van Beethovens opera Fidelio klinkt luid boegeroep uit verschillende hoeken van de zaal, als regisseur Andriy Zholdak naar voren loopt.”

“Wat de recensenten niet weten, is dat de chaos op het toneel een gevolg is van wat zich sinds april achter de schermen heeft afgespeeld. Regisseur Zholdak is autoritair en gedraagt zich uiterst onvoorspelbaar. Een danseres wordt ongewenst betast. Zij zal zich uiteindelijk, nog voor de première, terugtrekken uit de productie, omdat de directie van De Nationale Opera besluit door te gaan met de regisseur.“

“Wat de opera naar eigen zeggen op dat moment nog niet weet, is dat Zholdak naast een gelauwerde, ook een controversiële figuur is. In een persconferentie in Roemenië in 2016 legt Zholdak zijn stijl van regisseren uit. “Morgenochtend tijdens de repetitie wil ik dat je mijn hond bent. En als je mijn hond bent, moet je naar mijn commando’s luisteren: mentale commando’s, fysieke commando’s, emotionele commando’s, seksuele commando’s, alles, jij bent mijn hond. Ik ben een nazi. Concentratiekamp.”

“Aan meerdere auditanten [ figuranten -OG] vraagt Zholdak ter plekke om hun buik of bovenlichaam te ontbloten. Dat is niet de gangbare praktijk, zeggen betrokkenen: vaak hoort zoiets van tevoren gevraagd te worden en moet een auditant daarmee akkoord gaan. De regisseur zou volgens meerdere betrokkenen commentaar hebben gehad op het uiterlijk van de auditanten. Tegen een vrouw zou hij gezegd hebben dat ze ‘kleine borsten’ en ‘een klein hoofd, als een slang’ heeft. Ook zou hij haar gevraagd hebben of zij een vriend heeft en wie de broek aan heeft in de relatie.”

“Meermaals moeten mannen met ontbloot bovenlijf en vrouwen in beha ten tonele verschijnen, zonder dat duidelijk is waarom. De Argentijnse danseres herinnert zich dat ze op een dag zes uur lang in de ruimte zit, terwijl ze ongesteld is. Als ze naar het toilet wil en opstaat, zou de regisseur gezegd hebben dat ze dat niet mocht. Pas na aandringen mag ze naar de wc.”

Mannen ontbloot bovenlijf, vrouwen in beha

“Hoewel de opera al een script heeft, wijkt de regisseur daar volledig van af: hij bedenkt of verwijdert karakters ter plekke. Wat hij bedenkt, heeft vaak een seksueel karakter, zonder dat hij de bedoeling daarvan uitlegt. Meermaals moeten mannen met ontbloot bovenlijf en vrouwen in beha ten tonele verschijnen, zonder dat duidelijk is waarom. Een figurant beschrijft hoe deze op aanwijzing van de regisseur moet uitbeelden iemand te pijpen, ten overstaan van alle andere spelers, terwijl dit niet in het script staat. “Iedereen moest keihard lachen,” zegt de figurant, “terwijl ik er nogal door overvallen was. Daarna moest ik dat nog zo’n vijftien keer doen. Ik ging de dag erna met lood in mijn schoenen naar de repetitie.”

Rode baret

“Sommige dansers hebben het zwaar onder het repetitieregime: hun lichaam is niet gewend aan dagenlang zes uur per dag op de grond zitten en nietsdoen. Een aantal van hen barst in huilen uit en zegt te willen stoppen met de productie. Dat geldt ook voor andere afdelingen. Hoewel het klein lijkt, maakt op veel betrokkenen het ‘rode baret-incident’ indruk. Zholdak zou koste wat kost een rode baret willen hebben tijdens een repetitie: als een medewerker van de afdeling rekwisieten met drie baretten in verschillende kleuren komt, wil Zholdak dat die terstond naar de Waterloopleinmarkt gaat om een rode baret te kopen. Uiteindelijk wordt de crisis gesust doordat een medewerker rood tape plakt op een zwarte baret.”

“Zholdak handelt impulsief en onvoorspelbaar, zo zeggen meerdere bronnen. Zeker tegen figuranten kan hij uitvallen, als zij bijvoorbeeld een handeling vergeten: hij schreeuwt tegen ze. Dat doet hij niet tegen solisten. Een betrokkene wijt dat aan de ‘impliciete hiërarchie’ die in de operawereld heerst. “Terwijl het juist logisch is dat een figurant het niet perfect doet,” zegt deze betrokkene, “want een figurant is onervaren.”

“Op woensdag 22 mei zijn er nog precies twee weken te gaan tot de première van Fidelio. De opera is tot ongeveer de helft gerepeteerd, maar de tijd dringt. Zaterdag is de eerste repetitie in de grote zaal, en dan moet de opera in principe af zijn. De regisseur neemt de rol van de tegenspeler van de danseres in. En dan grijpt hij haar vast bij haar bil. Zholdak zou dan, volgens meerdere betrokkenen, al meermaals spelers fysiek hebben vastgegrepen bij het repeteren, bijvoorbeeld om aan te geven hoe ze op het toneel moeten staan.”

Handtastelijkheden

“Als ze die handeling uitvoert, loopt Zholdak nog eens naar haar toe en zegt dat ze haar tegenspeler bij de hand moet vastpakken, en die op haar bil moet plaatsen. Maar de regisseur stuurt de tegenspeler weg en neemt zijn rol in op het toneel. En dan grijpt hij haar zelf vast bij haar bil.”

“Dan komt Zholdak aanlopen. De danseres hoort zijn voetstappen. Ze krijgt volgens meerdere betrokkenen een paniekaanval, rent om de receptiebalie heen en zoekt er dekking onder. “Zorg voor mij,” schreeuwt ze herhaaldelijk, “ik ben niet veilig.” Vervolgens brengt de receptioniste de danseres naar personeelszaken. De dag erop, het is dan vrijdag, wil operadirecteur Sophie de Lint in gesprek met de danseres. Ze stuurt Zholdak naar huis. Diezelfde dag stuurt een andere figurant een brandbrief naar De Lint vanwege het gedrag van Zholdak. ‘Wat er woensdag is gebeurd,’ schrijft hij, ‘is bewijs dat deze werkomgeving onveilig is. Als dit niet erkend wordt, denk ik niet dat ik kan optreden.’ Zaterdagochtend gaat De Lint in gesprek met alle acht figuranten en leden van het productieteam, om hen te vragen: wat is jullie ervaring? Volgens betrokkenen is het een beladen bijeenkomst, er wordt gehuild.”

“Hier heb je jouw witte engel”

“Na de repetitie komen De Lint en Schoonderwoerd om vijf uur ’s middags de grote zaal binnen. De boodschap is: Zholdak wordt weer uitgenodigd op de repetities – zij het wél onder de voorwaarden dat hij alleen in het auditorium mag zitten, geen aanwijzingen mag geven en er altijd een directielid bij de repetities is.”

“De Argentijnse danseres heeft op dat moment haar kostuum – als witte engel – al aan. Meerdere betrokkenen beschrijven hoe zij haar engelenvleugels uittrekt, naar directeur De Lint loopt, en de vleugels in haar handen legt. “Hier heb je jouw witte engel,” zegt ze. Er heerst een oorverdovende stilte in de zaal. Ze loopt de zaal uit, samen met de figurant van de brandbrief, en gaat daarna naar het politiebureau om een afspraak te maken om aangifte te doen. De danseres keert niet meer terug.”

“Op maandagochtend 3 juni, twee dagen voor de première, beleggen directeuren Stijn Schoonderwoerd en Sophie de Lint om tien uur een algemene bijeenkomst voor alle medewerkers van Nationale Opera & Ballet. Er komen zo’n tweehonderd (van de circa 1500) medewerkers op af. De bijeenkomst zou een halfuur duren, maar duurt uiteindelijk anderhalf uur. De directie zegt dat er een melding is gedaan van ongewenst gedrag en dat ze, na gesprekken met alle betrokkenen, besloten hebben om de samenwerking met Zholdak af te maken. Als een vrouwelijke medewerker van de receptie zich afvraagt of zij – bijvoorbeeld ’s avonds – nog veilig is in het bijzijn van de regisseur, zou Schoonderwoerd geantwoord hebben dat ‘Zholdak niet het roofdier is dat je denkt dat hij is’. Ook zou Schoonderwoerd gezegd hebben dat ‘het hier niet is zoals The Voice’. “

Aangifte van aanranding

“De danseres heeft in juni aangifte gedaan tegen Zholdak wegens aanranding. De zedenpolitie heeft vier getuigen gehoord. Het openbaar ministerie heeft besloten niet te vervolgen, omdat er ‘volgens de getuigen geen sprake was van een seksuele context’. Wel stelt de officier van justitie dat ze ‘het bij de bil vastpakken van (de danseres, red.), zonder dit met haar te bespreken, volstrekt afkeurt’ en noemt ze het ‘grensoverschrijdend’. De danseres bereidt nu een zogeheten artikel 12-procedure voor, waarmee ze bij het gerechtshof alsnog strafrechtelijke vervolging wil afdwingen. De danseres is teleurgesteld in de directie van De Nationale Opera. “Ik had het idee van Amsterdam als progressieve stad waar vrouwenrechten ver ontwikkeld zijn,” zegt zij. “En het gaat hier niet alleen om de regisseur, maar ook om hoe de directie van de opera heeft gehandeld.”

“De figurant van de brandbrief zegt: “Als er een opera is die ermee weg zou kunnen komen, zou ik het eerder zoeken achter een stoffig instituut in Stuttgart. Maar van de Amsterdamse opera had ik verwacht dat ze hun middelvinger zouden tonen aan een perverse regisseur. Dan laat je zien: dit zijn onze waarden.”

“Regisseur Andriy Zholdak heeft op maandag 14 oktober bij monde van zijn agent aan Het Parool laten weten niet te willen reageren op de aantijgingen aan zijn adres. Daarna heeft Het Parool hem op dinsdag 15 oktober een vragenlijst van 37 vragen opgestuurd. Op vrijdag 25 oktober kwam er via de agent een schriftelijke reactie. Daarin stelt Zholdak spijt te hebben van zijn uitspraken over nazi’s en concentratiekampen uit 2016 in Roemenië. ‘Het was een metafoor,’ schrijft hij, ‘Ik ben geen nazi of sadist, maar spreek slecht Engels, iets waarvoor ik al vaker heb moeten boeten. Ik bied aan iedereen die zich beledigd voelt door mijn taal en vergelijkingen, mijn excuses aan.’ “

“Hij rept met geen woord over de gebeurtenissen bij Fidelio.”

Klik op Bron om het hele artikel te lezen. Bron: Het Parool,  26 oktober 2024, 03:00: “De seksscène stond niet in het script, maar moest wel 15 keer over – hoe het ontspoorde achter de schermen bij De Nationale Opera.”