Der Freischütz. Een meesterwerk.
Een voorbeschouwing
In 1821 bereikten componist Carl Maria von Weber en librettist Johann Friedrich Kind, een Duitse schrijver en ervaren dramaturg, een hoogtepunt in hun beider carrières: het meesterwerk Der Freischütz. De muziek was iets bijzonders voor die tijd, von Weber had er een paar nieuwe harmonische trucjes in gegooid, waar Wagner later nog goed garen bij zou spinnen. Ook het libretto van Johann Friedrich Kind viel bij pers en publiek in goede aarde. Zo was er een open einde, en dat was voor die tijd óók relatief nieuw. Kortom, perfecte combinatie.
En een succes in elk opzicht, beter gezegd: in beide opzichten. Compositie én libretto sloten fraai, één-op-één op elkaar aan, en vormden eendrachtig aanzienlijk méér artistiek genoegen dan de som der delen. Von Weber en Kind kregen er later nog ruzie om wie nu eigenlijk de geestelijke vader van Der Freischütz was. In ieder geval een teken hoe serieus het libretto werd genomen.
Librettogetrouw het geweer afvuren
Wat mochten en mogen de bezoekers van Der Freischütz sinds de première in 1821 van het verhaal verwachten? Kalasjnikovs (nou ja, geweren) op het toneel, maar wel Kalasjnikovs die in het libretto voorzien waren, en niet de blindenstok van fantasieloze, regisserende hoetelwerkers. Allez, geweren, en een schietwedstrijd. Iets om naar uit te zien! Een schietwedstrijd die een zekere Kilian wint; de verliezer, Max, is het voorwerp van algemene hoon. Maar Max gaat de volgende dag in de herkansing.
En er zijn mooie prijzen te winnen: de eerste prijs is de aanvallige Agathe, die de winnaar over de drempel mag dragen. Boswachter Caspar stelt Max voor even langs te gaan bij Samiel, de Zwarte Jager, die nog wat handige tips heeft. Max ontmoet Caspar om middernacht in de Wolvenvallei. Samiel kan tegen een zacht prijsje kogels leveren die nooit hun doel missen. Zes kogels zijn recht in de roos, maar met de zevende wordt Caspar geraakt. Collateral damage, zou je zeggen, niet al te moeilijk over doen, maar Max zit er toch maar mee. Hij bekent dat hij het spel niet helemaal volgens de regels en enigszins creatief heeft gespeeld; hij wordt verbannen maar vervroegd vrijgelaten. Als hij zich dan een jaar netjes gedraagt, mag hij Agathe toch de zijne noemen.
Der Freischütz is de eerste grote Duitse romantische opera. De potpourri-ouverture is om van te smullen. Max aanvankelijke afgang bij de schietwedstrijd vindt zijn weerklank in “Nein! länger trag’ich nicht die Qualen”. De lichtelijk louche Caspar treedt naar voren in zijn drinklied “Hier im ird’schen Jammerthal”. Zo zijn er talrijke momenten in de opera (in feite de gehele opera) waar muziek en tekst nauw op elkaar aansluiten. Wij wijzen u graag nog even op recitatief en aria van Agathe uit de tweede akte “Wie nahte mir der Schlummer”, en haar ontroerende aria “Ob die Wölke” uit de derde akte, waarin zij zich vol twijfels betoont maar zich toch op haar huwelijk voorbereidt. Over de oorwurm van het Jagerskoor zij beter gezwegen. Of niet.
Fijn! denkt u, mooie muziek, fraai meeslepend verhaal. Ik heb kaartjes, dat wordt genieten!
Wij moeten u teleurstellen en tegelijkertijd waarschuwen. Der Freischütz die op 3 juni bij DNO in première gaat, is niet Der Freischütz van Carl Maria von Weber en librettist Johann Friedrich Kind. DNO is er weer eens in geslaagd een priapistische broddelaar als regisseur aan te stellen, die de boel weer eens behoorlijk gaat verpesten. Bereid u voor op de zoveelste Mona Lisa met snor.
En nu (u moet ons maar vergeven, wij doen dit werk belangeloos en mogen ook zo onze pleziertjes hebben): een citaat van DNO! Dit is Der Freischütz bij DNO:
“In de setting van een repetitieruimte onderzoekt Serebrennikov [regisseur van dienst] welke machtsverhoudingen er spelen in het operabedrijf [?], hoe bijgeloof een rol speelt, en welke druk er uitgaat van de traditie en van de omgeving: collega’s, critici en publiek. Wat hebben goed en kwaad – god en de duivel – in een hedendaags perspectief te betekenen? Welke verleiding kan er uitgaan van een hedendaagse duivel? En staat zo’n duivel nog altijd aan de kant van het kwaad?”
Voordat wij, na bekomen te zijn van ons naar adem snakkend Homerisch gelach, enige kanttekeningen plaatsen bij dit tekstuele hoetelwerk, even een mededeling van huishoudelijke aard: u weet toch dat DNO een Ruilservice heeft waar u uw kaartjes kunt verkopen?
Bühne als onderzoekstafel
Allereerst, en dat is HET modewoord van dit soort “tekstschrijvers”-met-een-uitdaging: Serebrennikov “onderzoekt” van alles. Hoezo “onderzoekt”? Als de opera eenmaal voltooid is, is het “onderzoek” toch afgesloten, mogen wij hopen? Serebrennikov “onderzoekt” bijvoorbeeld ook nog “hoe bijgeloof een rol speelt, en welke druk er uitgaat van de traditie en van de omgeving: collega’s, critici en publiek”.
Ook daar valt weinig aan te onderzoeken, en al helemaal niet bij DNO. Het onderzoek kan kort zijn:
1) traditie kent DNO niet,
2) de collega’s lijden onder een dwangregime,
3) critici worden alleen gefaciliteerd als ze braaf schrijven, en
4) van de wensen van het publiek heeft DNO zich nog nooit iets aangetrokken.
En wat hebben goed en kwaad “in een hedendaags perspectief” te bieden? Wij vermoeden: goed en kwaad! (Ook in een niet-hedendaags perspectief).
“En staat zo’n duivel nog altijd aan de kant van het kwaad?” Tja, lastig, je hebt ook heel gematigde duivels. We worden hier duidelijk aan het denken gezet. Bezoekers zullen zich in drommen naar de Dam begeven om hierover met elkaar in discussie te gaan.
“Een experiment dat zich alleen hier laat uitvoeren”, zei regisseur Kirill Sebrennikov over de Der Freischütz van DNO. Dat kunnen we in ieder geval volledig met hem eens zijn. Waar het op neerkomt: DNO brengt geen Freischütz, maar een farce op muziek van von Weber, een schertsvertoning die naar wij vrezen de schedelholte zal vullen met onaangename nevelingen.
Olivier Keegel
recensie volgt na première
Ik las een interview met de regisseur met het NRC. Hij ziet een parallel met Der Freischutz en de harde wereld van het operabedrijf. Jaloezie op andermans succes en bijbehorende inriges, in de hand gewerkt door een duivels type. Dat lijkt me geen onzin, maar geen reden om de opera drastisch te herschrijven, althans wat het libretto betreft, en songs van iemand anders aan de muziek van CM von Weber toe te voegen. Dat is een te grote ingreep in andermans werk (een prachtige opera, niet voor niets in Duitsland een ”heilige koe”). Het is ook maar de vraag of… Read more »
Als de regisseur een opera over de harde wereld van het operabedrijf wil maken: hij zoeke een componist die er wel oren naar heeft. Men noeme de opera “De Harde Wereld van het Operabedrijf”, en men onthoude zich aldus van een perfide staaltje etikettenzwendel.
Met een leuke rol voor u als de buitengsloten criticus!
AKTE 1, SCENE 2: Recensent in werkkamer. Butler klopt aan, heeft een briefje op een zilveren schaaltje. Briefje wordt geprojecteerd op video scherm. Zie link
https://operagazet.com/22899/?lang=nl
Gisteren de generale gezien en genoten. Maar is inderdaad niet voor de traditioneel ingestelden.
Groot en eeuwig misverstand of resultaat van onzorgvuldig lezen: heeft NIETS met wel/niet “traditioneel” te maken. Wel met etikettenzwendel.
God en de duivel, beiden zijn uit op je ziel.
Een waarschuwing dat het geen traditionele uitvoering is, is op zijn plaats. Maar als je niet kunt genieten van deze uitvoering ben je misschien gewoon vastgeroest. Tijd voor zelfinspectie?
Ik neem u niets kwalijk, maar DNO wel, dat tijdens 30 jaar wanbeleid een kritiekloos en ondeskundig papegaaiencircuit heeft gecreëerd en veel operakenners c.q. -liefhebbers heeft doen afhaken.
Het is nog veel erger dan gedacht. Ik heb afgelopen zaterdag een stuk van een repetitie bij mogen wonen. Een derderangs klucht. Niet alleen het verhaal, ook de muziek naar de vaantjes. En het ziet er niet uit. In verbijstering het Muziektheater verlaten. Ook het Concertgebouworkest en het koor hebben het er moeilijk mee. De glans is weg. Musici die na afloop (net als ik) op de metro stonden te wachten, lieten geen misverstand bestaan over wat zij denken over dit wanproduct. De aangezochte dirigent heeft zich ziek gemeld. Maar “daar geloven wij niks van”, aldus een van de orkestleden.… Read more »
Hoe is het mogelijk dat dit kan gebeuren. Dat een regisseur deze macht bezit. Dat degenen die het leeuwendeel leveren, de zangers, de orkestleden, het koor, de dirigent niets in de melk te brokken hebben. De regisseur is ook een niet onbelangrijke figuur, dat mag dan zo zijn, maar deze machtspositie is een uitwas.
Dank zij Maria kan ik mij dus het geld besparen en het voordeel van de twijfel opzij zetten.
DNO: ”Deze opera is opvallend hedendaags in zijn thematiek. Daarom(…. ) geen Duits woud of jagers, maar een repetitiestudio vol artiesten”… De hedendaagse problematiek in het repetitielokaal van DNO op muziek van CM von Weber. Helaas wordt niet uitgelegd wat die ”problematiek” inhoudt,. ”de sfeer van Duitse Romantiek en de vroege griezelroman”’ (DNO) wordt dus overboord gezet. Hoe het uitpakt weten we niet, want we hebben de voorstelling niet gezien. Maar we hebben de nodige ervaring met dit soort concepten. Als het niet zo duur was, zou ik het misschien de voordeel van de twijfel geven, want er speelt wel… Read more »
Wat een blamage, ik bespaar me deze aanslag op oog en oor.
Goddank rommelt het niet alleen onder het publiek, maar ook binnen het huis. Wie weet is mevrouw de Lint snel verdwenen. Dan is het bidden voor iemand die wél verstand heeft van hoe opera’s te brengen. Traditioneel, met respect voor het werk en zonder moderne fratsen.
Ja, helaas is mevrouw De Lint voor deze functie te licht – programmering totaal uit balans, een overvloed aan experimentele en “vernieuwende”, vaak kleine, producties, waarvan er heel veel absoluut niet door de kwalitatieve beugel kunnen. Er gaan geruchten dat zij een sollicitatiebrief heeft geschreven aan “Zürich”, maar dat men haar daar niet meer terug wil. Zij is bovendien de risee van de Europese operahuizen, omdat zij haar medewerking aan de vertegenwoordigers van de pers laat afhangen van de wijze waarop er over DNO geschreven – in navolging van Pierre Audi. Waar ik in Europa ook kom, vooral in Duitsland,… Read more »
Laurence Dale, 100% mee eens! Ik heb die destijds ook al genoemd als een prima kandidaat voor de opvolging van Stefano Mazzonis di Pralafera in Luik. De vraag is natuurlijk of hij beschikbaar is.
helemaal mee eens en zo snel mogelijk
Ik had al ergens – ik kan het niet meer terugvinden – een voorprogramma gezien en wist toen genoeg: hier ga ik zeker niet heen! Voor zover mogelijk is dat besluit nog versterkt door deze voorbeschouwing. Met “…naar adem snakkend Homerisch gelag…” is overigens taalkundig wel het een en ander mis.
dank voor uw oplettendheid: werd verbeterd
Het staat er nog net zo!?
Mijn vorige reactie kan vervallen.
Er staat nu “…naar adem snakkend Homerisch gelach…”. Dat lijkt me niet meer dan een deelverbetering. Ik weet althans niet wat een “..naar adem snakkend …gelach…” is.
Las een beknopte voorbeschouwing van de regisseur over deze productie op de site van Opera & Ballet. Was direct genezen! Ga natuurlijk niet ruim honderd euro uitgeven voor de idiote hersenspinsels van een zichzelf geniaal vindende mafkees. Ben wel benieuwd hoe het muzikaal uitpakt. Want het is en blijft natuurlijk gewoon erg mooie muziek. De opera zal ongetwijfeld via Opera Live op Radio 4 te beluisteren zijn, dus ga er dan maar even voor zitten. Ook wel benieuwd naar het commentaar Hein van Eekert op deze enscenering. Kan ook zijn dat hij wijselijk zijn mond houdt om geen irritatie bij… Read more »
Mijn idee! Verwacht van H.v.E. geen vernietigend oordeel, precies om de reden die u noemt.
Ik kom niet meer goed hoor, wat een verhaal.
Dag Olivier, alvast bedankt voor de waarschuwing, het bespaarde geld : daarvan betaal ik jou (bij gelegenheid) een lekke schnitzel. Goede ruil, niet ? Vraag is : hoe lang houdt DNPO dit “gebrei” nog vol, zolang tot de verstandige OPERALIEFHEBBER hen de rug toekeert ?
Zie uit naar de Schnitzel! Vele, vele verstandige operaliefhebbers hebben DNO al lang de rug toegekeerd. Als sinds de opening van het dystopische Muziektheater.