Amsterdam ontdekt belcanto. ANNA BOLENA.

Amsterdam ontdekt belcanto. ANNA BOLENA.

De Nationale Opera verkeert al tientallen jaren in een ernstige crisis. Enerzijds was dit vooral te wijten aan de keuze van de werken, waarbij hedendaagse composities oververtegenwoordigd waren, terwijl Italiaanse opera’s de laatste jaren betrekkelijk zelden en dan ook nog slecht werden uitgevoerd. De tweede reden voor deze crisis was ook de regie, die zich in de laatste 20 jaar steeds verder verwijderd heeft van de richtlijnen van  componist, librettist en de wensen van het publiek, waarbij vrijwel geen enkele productie in deze periode als volledig geslaagd beschouwd kan worden. Helaas heeft de Corona-crisis met de maandenlange sluiting van het grootste operagebouw van Nederland daar geen wezenlijke verandering in gebracht. Zoals we dit voorjaar hebben gezien met werken als Denis & Katja en een volledig verminkte Tosca, heeft de directie weinig gedaan om het verloren vertrouwen terug te winnen.

Tegen deze achtergrond rustte de hoop des te meer op de nieuwe productie van Gaetano Donizetti’s Anna Bolena en het veelbelovende debuut van Jetske Mijnssen bij de DNO. Mijnssen, die in februari van dit jaar een voorbeeldige productie van Poulencs Dialogues des carmélites in de Opera van Zürich afleverde, gaat de komende seizoenen alle drie de Tudor-koninginnendrama’s van Donizetti naar de Amstel  brengen – een project waar veel liefhebbers van Italiaanse opera in Amsterdam en de rest van Nederland al lang met grote verwachting naar uitkijken.

Foto: Ben van Duin

Een belangrijk woord vooraf: Mijnssen respecteerde -in tegenstelling tot de meeste regisseurs die de opera in Amsterdam teisterden- de muziek van Donizetti en het meesterlijke libretto van Felice Romani. De regisseur is er echter maar ten dele in geslaagd om dit belcantomeesterwerk, dat ook scenisch zeer de moeite waard is, op een boeiende manier op het toneel te brengen. Wat wij op zondagmiddag 15 mei tijdens de bijna uitverkochte voorstelling meemaakten, was eigenlijk een grotendeels semi-geënsceneerde voorstelling. In het eenheidsdecor van Ben Baur, met de bewegende achterwand, komen steeds nieuwe deuren te voorschijn, waardoor steeds andere protagonisten plotseling zichtbaar worden. Zo wordt de sfeer opgeroepen van een benauwend koninklijk paleis, waarin de personages geen privacy hebben en altijd blootgesteld zijn aan de blikken van anderen. Naarmate de voorstelling voortduurt  presenteert de regisseur echter telkens weer prachtig gearrangeerde momenten in deze setting. Maar helaas liet het smalle speelvlak, waarop de respectieve situaties worden aangeduid door middel van rekwisieten (een tafel, een bed, kaarsen), maar weinig scenische mogelijkheden voor ontwikkeling over. Veel kleine details werden weliswaar in principe intelligent uitgewerkt in dit decor, dat overigens ook te donker was (belichting: Cor van den Brink), maar niet tot het einde toe volledig doordacht. De kostuums van Klaus Bruns, gebaseerd op historische ontwerpen uit de Tudor-periode, waren ook te donker en niet onderscheidend genoeg om een zo lange opera als Anna Bolena visueel te ondersteunen.

Er waren twee momenten waarin Jetske Mijnssen haar scenische terughoudendheid doorbreekt, waardoor beide situaties Fremdkörper werden in de totale context van de productie. Eerst wordt in de jachtscène in het park van Windsor Castle een uit de kluiten gewassen hert binnengedragen en op een tafel gelegd {onder besmuikt gelach van het publiek). Enrico snijdt het hart eruit  en overhandigt het bloederige orgaan aan de koningin. De symboliek ligt er duimen dik bovenop, maar de scène is onhandig en gênant. Ook is er een uitgebreide liefdesscène tussen de koning en Giovanna in het eerste bedrijf, waarin Enrico zijn geliefde van haar kleren ontdoet en zij de rest van de voorstelling in een nachtjapon moet zien uit te zingen (no pun intended). Tikkeltje belachelijk en nogal onnozel, vooral bij de grote ontmoeting tussen Anna en Giovanna. Nooit zou een Engelse koningin – ook al zit ze in het cachot van de Tower van Londen – haar hofdame in een nachtjapon ontvangen!

Foto: Ben van Duin

Foto: Ben van Duin

Ook werd er door de regie (te) veel onnodige energie verbruikt om de vernederingen van de toegevoegde (geen spoor van in libretto)  kleine Elizabeth, de latere koningin Elizabeth I, in scène te zetten. Ook al is zeer aannemelijk dat het leven van de historische koningin getekend werd door de wrede terechtstelling van haar moeder Anne Boleyn,  de opera van Donizetti voorziet niet in de verschijning van dit personage – ook al is het opvoeren  van de kleine Elizabeth bepaald geen novum. Diverse regisseurs hebben deze “vondst” in hun Anna Bolena verwerkt. Ondanks de bezwaren tegen de enscenering: Jetske Mijnssen heeft de opera van Donizetti geen essentieel geweld aangedaan en ze heeft zangers en  publiek in staat gesteld zich volledig aan de muziek van Donizetti te wijden – en dat is beslist een verheugende nieuwigheid bij DNO.

Marina Rebeka voegt zich, na Maria Callas, Beverly Sills, Monserrat Caballé en Edita Gruberova, in het rijtje van grote vertolksters van de ongelukkige Engelse koningin. Met verbluffende kracht en een voortreffelijke techniek met een uitstekende messa di voce bracht de veelgevraagde zangeres op deze zondagmiddag de operaliefhebbers in vervoering. Groots was hoe zij in het grote duet van het tweede bedrijf zong; bij “Tu! Che ascolto?” uitte zij haar teleurstelling, woede en wanhoop over Giovanna’s verraad alleen al met de modulatie van haar stem. Des te betreurenswaardiger was het dat Rebeka tijdens deze voortreffelijke vertolking twee noten weggleed tijdens de herhaling van de halsbrekende slotcabaletta “Coppia iniqua” en dat de sympathieke zangeres, uit pure schrik hierover, ervan afzag om haar vertolking af te ronden met de door iedereen verwachte topnoot. Voor de rol van Giovanna Seymour had de DNO een uitstekende vertolkster gevonden in de Italiaanse mezzosopraan Raffaella Lupinacci, die met een slanke, heldere stem een breed scala van emoties tot uitdrukking bracht en de ambivalentie van dit personage op een adembenemende manier naar voren bracht. Adrian Sâmpetrean zong een uitstekende Enrico VIII met een voorbeeldige belcanto bas-bariton; het duet Enrico-Giovanna werd zelden erotischer vertolkt. Minder gelukkig waren wij met Ismael Jordi als Sir Riccardo Percy; de verduiveld lastige coloraturen van “Ah cosi ne` dì ridenti” en “Vivi tu” werden door Donizetti indertijd speciaal geschreven voor de stertenor Rubini. Jordi kwam over het geheel genomen wat saai en kleurloos over. Cecilia Molinari verblijdde met een rijk gekleurde mezzosopraan als Smeton, terwijl Frederik Bergmann en Ian Castro tamelijk onopvallend waren in hun rollen als Lord Rochford en Signor Hervey. Het Nederlandse Kamerorkest zorgde met dirigent Enrique Mazzola, die gespecialiseerd is in het belcantowerk, voor een geïnspireerde, altijd zangvriendelijke interpretatie van Donizetti’s meesterwerk, waarbij het schitterende gebruik van de  blaasinstrumenten een grote vreugde was. Muzikaal gezien heeft deze uitvoering  geen seconde verveeld, ondanks de duur van drie en een half uur! De dirigent had wel voortdurend duidelijke problemen met de belabberde akoestiek van Het Muziektheater.

Het koor, ingestudeerd door Klaas-Jan de Groot, liet horen dat het weinig ervaring heeft met het belcantorepertoire. Er had muzikaal veel meer uitgehaald kunnen worden, met name uit de fraaie refreinen van het tweede bedrijf, wanneer het tragische lot van de koningin door het koor van commentaar wordt voorzien.

Foto: Ben van Duin

Aan het eind van de voorstelling had het publiek een enthousiast en ruimhartig applaus over voor alle betrokkenen. Amsterdam heeft eindelijk weer eens een representatieve productie van een Italiaanse opera op het repertoire, met een verheugend uitzicht op Maria Stuarda en Roberto Devereux in de komende seizoenen. Hoe de productie zal worden ontvangen in de coproducerende operahuizen van Napels en Valencia, twee onbarmhartige belcanto-bolwerken, is een andere vraag…..

Marco Aranowicz

localisatie: Olivier Keegel