PREMIÈRE

Op 3 mei 2023, de première van Maria Stuarda in Amsterdam, voelden wij na de eerste drie tonen van Aigul Akhmetshina (gelijk het oorverdovende volume van een Noord-Koreaans fabrieksalarm dat aangeeft dat het tijd is om niet te gaan lunchen) de noodzaak om een veilig heenkomen te zoeken. Er zal toch geen oorlog uitgebroken zijn? Maar, indachtig de gevleugelde woorden van mijn oude “capitaine” Hans De Gent, Ondervoorzitter van de Vriendenkring van Oud-Legionairs: “Rappelez-vous comment vous avez surmonté des difficultés similaires dans le passé.” (Denk eraan hoe je in het verleden soortgelijke moeilijkheden hebt overwonnen.)
Welaan, “soortgelijke moeilijkheden” genoeg, en wij vonden troost en kracht in De Gents woorden, dus wij bleven standvastig (zitten). Wij bleven, jawel, en zaten de pijnlijk mislukte Maria Stuarda van het begin (voor zover we daarna nog iets konden horen) tot het eind uit. Maar toch, Maria Stuarda in de regie van Jetske Mijnsen: ¡nunca, nunca más!  Alvorens wij enige gedachten wijden aan de door Donizetti getoonzette affreuse monarchenruzie, eerst even twee misverstanden uit de weg ruimen.

ad 1) “Omdat het zo lekker bekt” wordt ons wereldwijd voortdurend de term “Tudor-trilogie” in de maag gesplitst. Echter, Donizetti had van zijn leven nog nooit van een Tudor-trilogie gehoord, de drie opera’s vormen dus echt geen Donizettiaans Il Trittico. De componist schreef over een periode van 10 jaar tijd drie opera’s voor drie verschillende sopranen, opera’s die toevalligerwijs enkele personages/verwijzingen gemeen hebben. Als u, als mens zonder baarmoeder, gedurende tien jaar tijd 3 nakomelingen verwekt, vat u uw gebroed dan ook samen met de term “Trilogie”?

Eerder schreef Donizetti Anna Bolena (1830), een opera over de ondergang van Anna Boleyn. Maria Stuarda volgde in 1835 en verhaalt over de gevangenschap van Mary Stuart. En in Roberto Devereux (1837), de beste van de drie, staat de titelheld centraal: veroordeeld wegens verraad. Kopf ab!

ad 2) Zodra DNO begon te adverteren met de “Trilogie”, presenteerde zij Marina Rebeka als paradepaardje! Kent u die mop over Marina Rebeka die naar Nederland zou komen? Die kwam niet. DNO slingerde enkele frasen de publiciteit in, als “Marina Rebeka, die de titelrol in onze productie van Maria Stuarda zou zingen, heeft zich om persoonlijke redenen teruggetrokken.” Trouw schreef dat “stersopraan Marina Rebeka zich terugtrok uit het Tudor-project”. Kan je je uit iets terugtrekken waar je nooit deel van uitgemaakt hebt? Dan trekken wij ons hierbij terug uit Ajax I. Maar goed, er zijn weer 10 punten verdiend voor de DNO Nepnieuws Award. En voor de Publieksprijs Publieksbelediging. Want let op: de door Opera Gazet geïnterviewde Rebeka wist van niets, en later zag zij hierin aanleiding een brandnieuwsbrief naar fans te schrijven. Die luidde, in vertaling, als volgt: “Ik heb zoveel van uw brieven ontvangen dat u kaartjes heeft gekocht voor mijn voorstellingen waarin ik in werkelijkheid NIET zal optreden (inclusief Maria Stuarda in Amsterdam). De enige juiste lijst van mijn toekomstige optredens vindt u op mijn officiële website.”

DNO moffelde de kwestie weg, arrangeerde een stand-in, maar ook de stand-in werd weer vervangen. (Remember MacBeth?) Wat zal deze knulligheid gekost hebben? Stand-in #3 moest nota bene uit een productie in New York losgeweekt worden.

MARIA STUARDA

Bij het paleis van Westminster wordt een toernooi gehouden ter ere van de Franse ambassadeur, die met Elisabetta een huwelijk bekonkelt tussen haar en de Franse koning. Maar eigenlijk is ze verkikkerd op Leicester; “Leicester? Tijd niet gezien”, denkt Elisabetta.

Maria zit gevangen in Fotheringay Castle; Talbot doet voor Maria een goed woordje bij Elisabetta. En daar verschijnt dan toch Leicester ten tonele! Hij moet het ja-woord van Elisabetta aan de Franse koning overbrengen.  Maar Leicester is ook vast van plan zijn geliefde Maria te bevrijden. Zijn amoureus geïnspireerde enthousiasme voor Maria irriteert Elisabetta.

“gluiperige, vieze stoephoer”

Bij Fotheringay Castle maken Maria en Anna een gezellige wandeling door het park. Met weemoed denkt Maria terug aan de gelukkige dagen van haar jeugd in Frankrijk. Elisabetta arriveert. Ze is er nog niet helemaal uit:  Maria executeren gaat haar misschien toch wat ver. Toch loopt het helemaal uit de hand. Maria scheldt Elisabetta uit voor “vile, lascivious harlot”, d.w.z. “gluiperige, vieze stoephoer”, maar in beschaafde woke-taal (DNO immers) beter te verwoorden als “jij leugenachtige, zinnelijke sekswerkster!”. Toch maar executeren dan, denkt Elisabetta, maar zij is niet echt van het doorpakken: nu twijfelt ze wéér of ze Maria moet laten executeren. Hopeloos, die vrouwen. Ja, nee, ja, nee…..

Edoch, het lijkt er dan eindelijk toch van te komen. Cecil brengt het doodvonnis. Tijd voor de biecht: Maria bekent schuld aan de moord op haar man Darnley en nog enkele ongeregeldheden. Talbot geeft haar absolutie. Naast de executiekamer informeert Cecil naar Maria’s laatste wensen. Ze vergeeft Elisabetta en probeert de door verdriet verscheurde Leicester te troosten. Vastberaden gaat ze haar dood tegemoet.

 Elena Rebeka Kristina Mkhitaryan (Maria  #3) heeft absoluut een solide stem, we kennen haar  nog uit 2017, uit de DNO-productie Eliogabalo. In Maria Stuarda  stond ze er een beetje bij als een kat in een vreemd pakhuis, vooral omdat de hele productie nogal steriel en wezenloos bleef. En ook Mkhitaryan zong menigmaal: TE HARD! Geen belcantozangeres. Mevrouw zou haar heil beter kunnen zoeken bij Musetta, Tatjana, Violetta, Adina, Gilda… Wat zij dan ook regelmatig en zeer verdienstelijk doet.

Aigul Akhmetshina wordt wereldwijd geacht een delicaat timbre te hebben, maar daar hebben we niet veel van gemerkt. Toen het woord “delicaat” met het label  “Akhmetshina” aanklopte bij de deur van ons denkraam, werd  het hoffelijk geweigerd, wegens het ontbreken van een volumeknop. Waarmee wij niet bedoelen dat we het geluid harder wilden zetten. “Carmen!” “Musetta!” riepen wij haar nog na.

De hele voorstelling kwam over alsof het een niet lekker lopende repetitie was: bloedeloos (pun intended), als het ware. En met de verkeerde zangers. De gehele uitvoering was meestentijds van een lelijk, oorverdovend volume. Alles wat verfijnd Belcanto tot verfijnd Belcanto maakt, ontbrak. Ten slotte: goed technisch werk van de vocale handlangers, te beginnen met Ismael Jordi, die in principe wél een uitstekende belcantozanger is, met een schitterend timbre en met zijn perfecte techniek momenten van grote schoonheid kan bereiken. In deze productie kwam het er niet helemaal uit, het leek voor Jordi just another day at the office. Zijn merkwaardige lichaamscoördinatie wekte The night of the living dead-associaties (regiedingetje?)

Kortom: deze opera was slecht gecast of onvoldoende voorbereid, waarschijnlijk beide: repetitie in de buitenlucht (“laat je horen!”), op het bedrijfsterrein “50 jaar akoestiek in Nederland” van DNO.

Zelden hebben wij zo’n  treurige vertoning gezien. Men stond er maar, men deed maar wat. Er werd natuurlijk wel ruimte gemaakt voor een “ouverture-avec-pantomime”, een ernstig misverstand, maar al jaren een must. Dat dan weer wel. Het circus werd ook nog verrijkt met een volkomen onplaatsbaar en ongelofelijk knullig ballet (niveau “Daar komt Swiebertje”). Wij kunnen ons maar moeilijk voorstellen dat de toch wat wrange omstandigheden voor de hovelingen aanleiding waren om zo nu en dansje in te zetten.

De personenregie was abominabel, men stond dan wel voor, achter en naast elkaar, maar daar hield het wel zo’n beetje mee op. En waarom werd het toneel (een van de grootste van Europa met in  de zaal de most shitty akoestiek) gereduceerd tot een roeptoeter (Een Fuik! Wij vermoeden: Symboliek!) die van het voortoneel taps  naar achteren toeliep? Er ontstond zo een reusachtige roeptoeter die ons aan onze zwemleraar in het Zuiderbad deed denken in 1962, ook qua geluid. Het NedPho o.l.v. dirigent Enrique Mazzola deed ook duit in het zakje: het was in de bak ffff of ppp, en wat er tussen zit, dat doen we later nog wel eens een keertje.

Even nog een persoonlijk feit, als u mij toestaat:    Maria werd toch onthoofd? Maar geen bloederig hoofd te zien! Is niet meer “van deze tijd?” Een fijn bloederig afgehakt hoofd, daar kwamen wij eigenlijk voor, zeker nu wij dit verzetje ook bij Salome meer en meer moeten missen. En dan, ten slotte, nog dit: Donizetti/Banardi verzonnen een ontmoeting tussen de twee koninginnen die in werkelijkheid nooit had plaatsgevonden. Regisseuse Mijnssen dacht: dat kan ik ook! En zij verzon nóg een nooit gebeurde ontmoeting tussen de twee Van Koninklijken Bloede, de tweede “never happened” dus. Geniaal! Dan ben je als regisseur een hele grote.

Lichtpuntjes? Ja, toch wel. De sterfscène van Maria, een van de sopraan-highlights in Donizetti’s gehele repertoire, was uitmuntend. En een Groot Lichtpunt; het Koor van DNO, het was gelukkig weer op het oude, vertrouwde en voortreffelijke Chinese niveau.

Een magere troost: de première in 1841 was ook een fiasco.

Olivier Keegel