Het verzet tegen het Regietheater wordt vaak afgedaan met kwalificaties als “conservatief” en “niet van deze tijd”, hoe vaak wij ook beargumenteerd uitleggen dat de ontmaskering van regietrash niets met de tegenstelling ouderwets-modern of reactionair-progressief te maken heeft. Overigens, “niet van deze tijd” is gebaseerd op een aantal verzwegen vooronderstellingen omtrent “deze tijd”, die sui generis al uiterst subjectief zijn.

Maar laten wij onze criticasters eens tegemoet komen (Valentijnsdag naakt!), en bekennen dat zich in sommige delen van ons denkraam weldegelijk een fossiel conservatisme heeft genesteld. Het betreft hier nadrukkelijk niet de opera, maar diverse variaties op het thema “schoenmaker houd je bij je leest” en een gezonde weerzin tegen lieden die over genderneutrale zonnepanelen beschikken. Schoenmaker houd je bij je leest: wij zijn van mening dat een bakker brood dient te verkopen, een slager vlees, en mevrouw Kaag bekakte kletspraatjes. Zo is de wereld nu eenmaal idealiter geordend.

Onze flexibiliteit verbiedt ons de genoemde voorbeelden stringent en één-op-één op de podiumkunsten toe te passen, maar de stelling dat een operahuis primair gehouden is opera’s op de planken te brengen, zal menigeen onderschrijven. Het is dan ook verontrustend maar niet raadselachtig dat De Nationale Opera de ene non-opera na de andere programmeert. Verontrustend, voor operaliefhebbers. Niet raadselachtig, omdat DNO eigentijds is en meer bezig is haar distinctiedriften te cultiveren dan haar publiek te vermaken. Opera als vermaak is trouwens een pre-wokistische NO GO.

Een korte terugblik: Operetta Land was noch een opera noch een operette maar een variétévoorstelling en Der Freischütz (versie Serebrennikov) was een bespottelijke aanfluiting.

En nu krijgt het operapubliek Messa da Requiem aangeboden: weer geen opera. Het Requiem van Verdi (huis-, tuin- en keukenkenners verzuimen niet op verjaardagsfeestjes te benadrukken dat dit “eigenlijk een opera” is) wordt bij de nieuwste DNO verrijkt, zo u wilt “verrijkt” tussen aanhalingstekens, met dansers. DNO zelf spreekt van “een multidisciplinaire uitvoering van Verdi’s Requiem met De Nationale Opera en Het Nationale Ballet”. Wij menen dat  “een multidisciplinaire uitvoering van Verdi’s Requiem” non-existent is. Verdi schreef nooit een multidisciplinair Requiem. De naam “Messa da Requiem” voor deze voorstelling is dan ook misleidend, wij dachten eerder aan iets als Requietta Land.

Verdi-adepten zullen het ballet misschien beschouwen als een buitengewoon ongewenste of irritant opdringerige toevoeging aan de glorieuze partituur van de componist. Echter, voor degenen die over een ruim toegankelijk en gastvrij denkraam beschikken zal de vermenging van dans en sacrale muziek makkelijker te verteren zijn en zelfs aanleiding kunnen vormen tot een intense vorm van genoeglijkheid. De uitvoering met het door choreograaf Christian Spuck toegevoegde ballet wordt zelfs al geprezen als “Gesamtkunstwerk”: een genre-overschrijdend meesterwerk van klassiek repertoire en hedendaagse dans. Maar toch, “Gesamtkunstwerk”, zullen wij die term niet liever bij Richie laten?

Wij moeten u eerlijk bekennen dat wij geheel onoordeelkundig zijn waar het de Dansende Mens betreft. Wij zijn dan ook niet in staat iets zinnigs te zeggen over dat deel van het “Gesamtkunstwerk”, vandaar een vraagteken bij de sterrenwaardering hierboven. Wij zagen vage, althans niet door ons begrepen symboliek, door elkaar heen rennende, en elkaar vastklampende en beklimmende lichamen. Wij konden geen enkele relatie tussen de muziek en de onsamenhangende tableaux dansants ontdekken.  Christian Spuck zelf verklaarde in een interview (Trouw) dat hij “de muziek wilde dienen”. Dat is de suspecte k*tsmoes waarvan de Bieto’s van deze wereld zich ook altijd bedienen om hun geschifte horror-fantasieën aan de man en vrouw (en aan allen die buiten dit spectrum vallen) te brengen. Als volstrekte leek op balletgebied konden wij de choreografie maar moeilijk als een verrijking van Verdi’s Requiem zien. Wel willen wij over de regie nog even het volgende kwijt. Als wij in Het Muziektheater nog één keer met een Grenzkontrolle-achtige schijnwerper recht in het gelaat worden geschenen, zullen wij Extinction Rebellion-achtige actie ondernemen.

Maar laten wij het liever over Verdi hebben. Als men “iets wil doen met Verdi en ballet”, dan heeft men een ruime keus. Verdi kon namelijk uitstekende balletmuziek schrijven: denk Aida, Il Trovatore, Otello, I vespri siciliani, Don Carlo…. Maar als wij urgent, verontrustend, schurend en desoriënterend willen zijn, dan gaan wij natuurlijk geen ballet koppelen aan balletmuziek.

Giuseppe Verdi was (waarschijnlijk) een agnost die, losgezongen (no pun intended) van de katholieke ritus, het akelige verschijnsel “dood” probeerde te vangen in zijn Requiem. Hoewel, aanvankelijk was er een Messa per Rossini gepland – een samenwerkingsverband van diverse componisten die de 1868 overleden Gioachino Rossini wilden eren. Het werk werd niet voltooid, maar Verdi had zijn bijdrage al geleverd met het “Libera me”.

Verdi’s eigen Requiem was ter nagedachtenis van de dichter Alessandro Manzoni. Verdi schreef: “Het was een impuls, of beter gezegd een behoefte van het hart, die mij ertoe dreef mijn best te doen om hulde te brengen aan deze grote man, een man die ik zo hoog achtte als schrijver, vereerd als mens, het toonbeeld van patriottische deugd”. Hans von Bülow kwalificeerde Verdi naar aanleiding van de Messa da Requiem als een “schender van de artistieke smaak”. Gelukkig hebben we Brahms nog, die riposteerde: “Alleen een genie kan zoiets schrijven.”

Maar nu naar de Messa da Requiem van DNO, de productie die van Zürich werd overgenomen. Allereerst viel ons op dat er geen boventitels waren, noch in het Latijn noch in het Nederlands. Een steuntje in de rug voor de dansers nu deze visuele concurrent gecanceld was.

Als leek op dit gebied hebben wij het ballet om bovenstaande redenen verder buiten beschouwing gelaten; muzikaal was de avond meer dan de moeite waard, om niet te zeggen: fantastisch! Over het in absolute topvorm verkerende Rotterdams Philharmonisch Orkest worden wij elke keer dat wij het mogen horen, steeds enthousiaster. Het orkest stond onder leiding van Eun Sun Kim, die compositie en directie studeerde in Seoul en haar studie in Stuttgart met een onderscheiding afsloot. Eun Sun Kim (zijn er nog niet-knappe dirigentessen?) is begiftigd met een goddelijke hypermuzikaliteit  – elk, ook kleinste gebaar relevant – en zij is dan ook een internationaal gewaardeerd en veelgevraagd dirigent. Barbara Hannigan zou eens een paar lessen bij haar moeten volgen: dirigeren is iets anders dan, met je rug naar het orkest, op de maat met je armen zwaaien.

Voortreffelijke cast

Sopraan Federica Lombardi (zijn er nog niet-knappe sopranen?), een geduchte Donna, zowel Anna als Elvira, beschikt over een fraaie sopraan, met hoge noten die staan als een huis. Zij leek -een terugkerend en wonderlijk algemeen verschijnsel- beter te gaan zingen naarmate de avond vorderde. Voor dit Requiem echter is meer een Aida-achtige sopraan vereist zoals Zinka Milanov, Renata Tebaldi, Maria Caniglia en ook Leontyne Price. Lombardi is ongetwijfeld een schitterende Violetta, maar haar lyrische stemtype leek in dit Requiem minder op zijn plaats.

Mezzosopraan Yulia Matochkina  (zijn er nog niet-knappe mezzo’s?), wier operacarrière sterk verbonden is met het Mariinsky Theater en die vorig jaar nog als soliste optrad in ditzelfde Requiem (TivoliVredenburg tijdens het Avrotros Vrijdagconcert),  beschikt over een krachtige, licht kelige mezzo, met een fraai, rond timbre. Klaroengeschal in de hogere, en huiveringwekkend in de lagere tonen. Freddie de Tommaso  was met zijn heldere tenor de juiste man op de juiste plaats, en dat gold ook voor bas-bariton Alexander Vinogradov die zijn  partij met verve vertolkte: het volume en de diepte van het timbre waren indrukwekkend. En dan, met alle kracht de uitdrukking last but not least vermijdend: het DNO koor. Wij kunnen er kort over zijn: het is weer het beste operakoor ter wereld.

Tot slot:  in het interview met Trouw laat choreograaf/regisseur Christian Spuck weten wat hij belangrijk vindt: “Dat er geen dogmatiek ontstaat, maar reflectie, vragen, twijfel.” Het bekende deuntje. Aan reflectie etc. zijn wij niet toegekomen, daar wij ons naar huis spoedden om de samenvatting van Twente-Ajax te bekijken. Dat werd een Exsultate Jubilate !

Olivier Keegel