Le Roi d’Ys

Opera in 3 bedrijven van Édouard Lalo. Libretto van Édouard Blau. Voor het eerst opgevoerd: Opéra Comique, 1888. Bezochte concertante uitvoering: NTR ZaterdagMatinee, 3 februari 2024.

Hongaars Nationaal Filharmonisch Orkest; Hongaars Nationaal Koor; György Vashegyi dirigent; Nicolas Courjal bas (Le roi d’Ys); Isabelle Druet mezzosopraan (Margared); Judith van Wanroij sopraan (Rozenn); Christian Helmer bariton (Prins Karnac); Cyrille Dubois tenor (Mylio); Zsombor Cserményi bariton (Saint Corentin/Jahel)

Le Roi d’Ys. Inleiding.

Rampen en dreigende rampen. Zij vormen onderdeel van het menselijk bestaan. Wereldoorlogen, pestepidemieën, kernrampen… Een ramp die wij Nederlanders kennen uit ons nationaal verleden, een ramp die binnenkort weer voor de deur staat: de verwoestende overstroming. Verantwoordelijk: de mens. Zegt niet  Jes. 47:11 “Daarom zal er over u een kwaad komen, gij zult den dageraad daarvan niet weten; en een verderf zal er op u vallen, hetwelk gij niet zult kunnen verzoenen; want er zal snellijk een onstuimige verwoesting over u komen, dat gij het niet weten zult.” De eigenwijze, zelfdestructieve en kortzichtige mens die wij ook verantwoordelijk kunnen houden voor het niet minder rampzalige fenomeen “ontbijtbuffet”.

Le Roi d’Ys

Margared, dochter van de koning van Ys, is verloofd met hun voormalige vijand Karnac. Margared is echter (stiekem) verliefd op Mylio, maar die heeft zich uit beeld gemanoeuvreerd in de “bestemming elders” sfeer, zoals ze haar zus Rozenn vertelt. U begrijpt dat Rozenn uiteraard ook van Mylio houdt en die affectie is wederzijds! Als Margared op het punt staat om met Karnac te trouwen, krijgt zij te horen dat Mylio weer terug is. Tijdens de huwelijksplechtigheid klinkt het bekende “If anyone objects to the marriage, speak now or forever hold your peace.” “I object!” roept Margared. En dat blijft niet zonder gevolgen. Karnac staat in z’n hemd en vervloekt het koninkrijk Ys. Margared is jaloers als ze hoort dat haar vader Rozenn aan Mylio belooft als de laatste zegevierend terugkeert uit een gevecht met Karnac. Een pyrrhusoverwinning, want -en nu komt het- Margared smeedt een complot met haar verslagen ex-verloofde om de stad Ys door de zee te laten verzwelgen. De stad wordt alleen nog gered door Margareds zelfopoffering, wanneer ze zich Senta-gewijs in zee werpt en de zee een toontje lager zingt door de tussenkomst van de heilige Corentin.

Grand opéra

Lalo is vooral bekend om zijn Symphonie espagnole voor viool en orkest, maar hij schreef ook opera’s. Aan Le roi d’Ys werkte hij zo’n tien jaar (immer mit der Ruhe) en in 1888 vond de première plaats in Parijs. Lalo bedoelde de rol van Margared voor zijn vrouw, die 10 jaar wachten blijkbaar geen probleem vond. Geen ejaculatio praecox in huize Lalo!

Lalo’s muziek in Le Roi d’Ys  is onzes inziens interessanter dan de brave Symphonie espagnole. Lekker chromatisch, met een snufje Wagner (Lohengrin). De (potpourri-)ouverture  duurt ruim 10 minuten en is zeer programmatisch (veldslagen, de wilde oceaan, e.d.) en deze ouverture zit dan weer vol, soms schaamteloos vrijwel letterlijke, citaten uit Tannhäuser, op een bedje van Bruckner. Maar, desalniettemin: un véritable Grand opéra français. Het werk kreeg naast lof ook veel kritiek, want volgens critici was het “somber en kaal”, “met vlakke personages”, “een zich voortslepend verhaal narratief”. Inderdaad doen de recitatieven en psalmodieën aan het begin van de opera de hormonen niet door het lichaam vliegen, maar wij konden toch bevrediging vinden in de harmonieën en vooral de verrassende ritmiek. De weg naar  All’ aards geluk, all’ zonnepracht is bij Lalo’s opera geplaveid met verrukkelijke syncopen, nadrukkelijk aanwezig in de ouverture, maar ook in de rest van het werk. Een beetje Carl Maria von Weber met een sportonderstel.

Hoogtepunten

Deze ouverture is eigenlijk meteen een highlight in Le Roi de l’Ys. Natuurlijk is,  bijvoorbeeld, ook een aria als “Vainement ma bien aimée” (3e akte) best de moeite waard. Hieronder vertolkt door Giuseppe Di Stefano. “Vainement ma bien aimée” wordt overigens nog steeds regelmatig uitgevoerd op recitals, niet zelden als toegift.

De actie in Le Roi d’Ys is vrij elementair, het conflict heeft incidenteel tokkie-achtige dimensies en staat voor wonderbaarlijke gebeurtenissen, zoals de verschijning van de heilige Corentin. En heiligen of goden dienen niet in opera’s te verschijnen, zo hebben wij sinds DNO’s Agrippina begrepen.

Partituur

Er bevinden zich allerlei aardigheden in Lalo’s veelkleurige partituur. Na het openingskoor verlaten Margared en Rozenn samen het paleis, en hun duet illustreert perfect hun bepaald niet congruent lopende gedachten. Vriendelijk en vindingrijk stelt Rozenn allerlei vragen aan haar zus. Aan het einde van haar eerste zin, “Et cette main frissonne” (“En deze hand trilt”), volgt een korte muzikale opschorting, helaas niet enigszins geaccentueerd door dirigent György Vashegyi: Rozenn heeft de tijd nodig om de hand van haar zus te pakken en te voelen trillen. Onmiddellijk bitst Margared terug “Rozenn ! Que dis­ tu donc ? Non, mon cœur est joyeux.” (“Niks aan de handa, alles kits.”)  Een ander voorbeeld: in de tweede akte is Margared alleen, ze luistert naar de fanfares in de verte. Een mooie, contemplatieve scene, met smeltende kopertonen. En nog een interessant detail: nadat de trompetten zijn verstomd, klinken er twee oproepen uit het orkest, van de hobo’s en fluiten. Melancholie verzekerd. Dan volgt er nog een dekselse aria van Margared, met weer die verrukkelijke syncopen in de begeleiding. Er gaan dagen voorbij dat wij deze lekkernijen niet voorgeschoteld krijgen.

Giuseppina Piunti, Guylaine Girard, Eric Martin-Bonnet, Sébastien Guéze, Werner van Mechelen e.a. Orkest en koor van de Opéra Royal de Wallonie olv Patrick Davin.

Het comfort van een afwezige regie

Maar wij dwalen enigszins af. Ons werd de unieke gelegenheid geboden een tamelijk onbekende opera-zonder-regie bij te wonen. Een buitenkansje voor operaliefhebbers dat regelmatig door de onvolprezen NTR ZaterdagMatinee wordt geboden. Echter, aangezien ons laatste bezoek alweer een tijdje geleden was, misten wij het Kale Hoofd, althans op zijn vertrouwde plaats eerste rij frontbalkon. Alsof wij een op zichzelf vermakelijk schoolreisje maakten, maar onze favoriete meester er niet bij was. Een petit bémol dus. Hoewel: ook weer niet zo petit, aangezien journaille van het allerlaagste allooi en andere misfits zich vermodderden in persoonlijke aanvallen met het wapen der deplorables: het mes in de rug.

Wij moeten het over de muziek, over de solisten hebben, en dat doen wij wat de NTR ZaterdagMatinee betreft traditiegetrouw met allerlei soorten van genoegen. Maar  toch ook een woord over de zeer lezenswaardige inleiding in het programmaboekje. De auteur konden wij niet ontdekken, maar wij vermoedden de deskundige pen van Guido van Oorschot.

Solistenpracht

Wij beginnen uiteraard met de vaderlandse inbreng, namelijk die van de over een uniek timbre beschikkende Judith van Wanroij die zich niet alleen in talrijke opera’s maar vooral ook in kleine (barok)ensembles terechte wereldfaam heeft verworven.  Aan de rol van Rozenn gaf zij een bijzonder fraaie invulling. Haar aria uit de eerste akte “Par une chaîne trop forte”, ingeleid door “Vainement j’ai parlé de l’absence”  (HIER met Aurelie Ligerot) overspoelde de grote zaal van het Koninklijk Concertgebouw met innige genoeglijkheid.

In de titelrol gaf Nicolas Courjal met zijn volle, diepe basstem (al te ?) indrukwekkend invulling aan de vaderlijke autoriteit van Le Roi d’Ys. Toch brachtt Coujal mooie lyrische accenten aan daar waar Le Roi onder het masker van de strengheid die een vorst eigen is, zijn genegenheid toont omdat hij graag in de onschuld van zijn dochter gelooft.

Wij geraken aan Isabelle Druet, als Margared. Isabelle Druet? Op de grens van ons langetermijngeheugen doemt een beeld op van mijn lievelingsopera Die Zauberflöte. Jazeker! 2012, de Zauberflötitis verkeerde nog in de incubatiefase.  2012, Concertgebouw, René Jacobs, en Derde Dame…. Isabelle Druet. Isabelle Druet vertolkte haar rol van Margared met  licht tekortschietende  dramatische intensiteit, maar kende weldegelijk ook momenten van vocale schoonheid.

 Christian Helmer (Prins Karnac) zong met soepele, sonore stem (bas-bariton), terwijl de briljante Franse tenor Cyrille Dubois (Mylio) zijn vurige voordracht met vloeiende hoge noten omlijstte.

De pauze viel tussen het eerste en tweede (laatste) tafereel van de tweede akte. Als men van eenvoudigen huize komt, is de situering van de pauze niet meteen goed te plaatsen, want het tweede tafereel (met “Te Dominum confitemur”)  is niet bepaald gek lang. Wellicht moest het orgel of de organist tijdens de onderbreking even opgewarmd worden. “Vol op het orgel” is in deze context een understatement, want het dekselse instrument maakte een overdonderende indruk. En ja, wij hoorden hier Saint-Saëns III ook even langs komen.

Conclusie

De solisten, het fraaie ca. 50 leden tellende, maar als 100 leden klinkende Hongaars Nationaal Koor en het puike Hongaars Nationaal Filharmonisch Orkest onder leiding van György Vashegyi  trakteerden ons op 3 februari op een juweeltje: een weinig bekende, kleurrijk georkestreerde Frans-romantische opera die beslist de moeite waard is.

U kunt Le Roi d’Ys, in de uitvoering van 11 januari 2024 in de Béla Bartók National Concert Hall te Boedapest, met dezelfde uitvoerenden, HIER  integraal bekijken.

Olivier Keegel