Iconoclasten in de opera

In haar kostelijke artikel The Abduction of Opera beschreef Heather Mac Donald hoe het regietheater de overtuiging belichaamt dat de interpretatie van een opera door een regisseur net zo belangrijk is als wat de componist voor ogen had. Zo niet belangrijker. Door een onverklaarbaar toeval ontdekken veel  “geavanceerde” regisseurs een onuitputtelijke hoeveelheid seks, geweld en achterhaalde, oubollige politieke kritiek in opera’s van de vroege barok tot de late romantiek.

You can have any review automatically translated. Just click on the Translate button,
which you can find in the Google bar above this article.

Ter informatie
In deze tekst komen seksistische, islamofobe  en onwelgevallige foto’s en passages voor. Deze kunnen als aanstootgevend worden ervaren.

Op 10 augustus 1566 sloeg in Nederland de vlam in de pan tijdens een protestantse preek in het dorpje Steenvoorde. De haat tegen (het katholicisme van) de Spaanse bezetter uitte zich in het bestormen van een rooms-katholiek klooster, de verwoesting van religieuze beelden, de vernietiging van boeken en plundering van het kerkzilver. De Beeldenstorm was begonnen: in 6 weken tijd werden rooms-katholieke kerken zwaar beschadigd en werd het interieur ervan vernield. Deze barbaarse escalatie, een uiting van machteloze woede, speelde een belangrijke rol in het uitbreken van de Tachtigjarige Oorlog en het ontstaan van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Naar ons beste weten heeft de aartsbisschop van Utrecht, kardinaal Eijk, nog niet om excuses van protestants Nederland gevraagd. Dat het volk, maar niet het volk alleen, onredelijk en barbaars reageert op onwelgevalligheden in de breedste zin des woords, is helaas een constante in de wereldgeschiedenis. In dit geval waren waardevolle kunstschatten het eerste slachtoffer.

In 2001 begon de Taliban in Afghanistan met het slopen van alle standbeelden in het land, met inbegrip van grote Boeddhabeelden. (Deze barbarij werd in 2021 hervat.) “Alle beelden zullen worden vernietigd”, aldus de toenmalige Afghaanse minister van Cultuur en Informatie.  Deze vernieling van het culturele patrimonium werd verdedigd met het argument dat de beelden ernstige heiligschennis voor de islamitische ideologie betekenden. Vrede sluiten met Allah heeft bedenkelijke ramificaties.

Entführung aus dem Serial, niet geschikt voor jongere kijkers.

Eenzelfde vernietiging van cultureel erfgoed -of breder gesteld:  vandalisme- doet zich in onze tijd voor in de operawereld, geïnspireerd door een vaag modernisme gepaard aan psychologische groepsdrang en geschraagd door stuitende onwetendheid en een hevig verlangen deel uit te maken van een imaginaire culturele elite. Als wij het gemakshalve bij de 19e-eeuwse opera’s houden, kunnen wij hopelijk met consensus vaststellen dat de creatieve bron voor het werk ontspruit aan een creërende librettist en een creërende componist (ook als dezen één en dezelfde persoon zijn). Het regisseurstheater, dat nu al zo’n 50 jaar voortwoekert, gelukkigerwijs in afnemende mate, is zeer wel vergelijkbaar met de protestantse en islamitische Beeldenstormen. Ook bij de decapitatie van de librettist, vaak gebracht als “vernieuwing” maar in werkelijkheid een naar een fanatiek geloof neigende ideologie, wordt een artistiek product, het libretto, met het rioolwater afgevoerd.

De dwalenden die het regietheater achternalopen, zijn in wezen niet anders dan de genoemde protestantse en islamitische iconoclasten, met die aantekening dat de laatsten louter op vernieling uit waren, en de adepten van Bieito e tutti quanti voor het sloopwerk “iets” in de plaats willen. Iets vernieuwends! Iets urgents! Iets actueels! Iets ontregelends!

Iconoclasten
"Ontregelend"...

Echter, vernieuwen is een verheugende activiteit als het de badkamer betreft, bij iets urgentst dient men de dokter of de brandweer te bellen, als men iets ontregelends wil meemaken raad ik een film met Scarlett Johansson aan en qua actualiteit beveel ik een betrouwbare dorpsomroeper aan.  Paul Cézannes schilderij  Le Garçon au gilet rouge heeft net zomin vernieuwing nodig als Guillaume Tell van Rossini. Dat de opera “levend muziektheater” is, betekent niet dat de authenticiteit niet gerespecteerd hoeft te worden en dat het episodische kunstwerk zonder bezwaar naar de martelkamer van de opera-aanpasserij kan worden gedeporteerd.

Dus is het dissecteren van een opera op zijn best een onbenullige maar vaak eerder een kwaadwillige activiteit, want libretto en partituur vormen een onscheidbare twee-eenheid. De argumenten voor die twee-eenheid zijn meestal tot dovemansoren gericht. In het “Spinnerlied” uit Wagners Fliegende Holländer bijvoorbeeld hóór je de spinnewielen in het orkest; als het spinnewiel op het toneel door een hometrainer wordt vervangen, wordt de scène op idiote wijze ont- c.q. verkracht. Dat vele Mensen van Nu daar geen probleem mee hebben, is uiterst bedenkelijk.  Hoewel, men weet vaak niet beter…

En er is bij “opera’s in een nieuw jasje” (de abjecte terminologie alleen al!) niet alleen discrepantie tussen muziek en toneelbeeld, maar ook tussen ­tekst en het toneelbeeld van de “geactualiseerde” uitvoering.

Iconoclasten in de opera
Punk-Salome

“Vernieuwing”, dat is ook zo’n zinloze -en vooral onterechte- kreet der onnadenkenden. Vernieuwing in de opera bestaat óf uit het toepassen van nieuwe toneeltechnieken die een bestaande opera, inclusief libretto, nog fraaier op de Bühne kunnen brengen, óf, natuurlijk, een nieuwe opera. Met een nieuwe partituur en een nieuw libretto.  En er valt op het gebied van nieuw geschreven opera’s genoeg fraais te genieten.

Het idee dat een 19e-eeuwse opera “geactualiseerd” moet worden tast de integriteit van het kunstwerk aan. Is vernieuwing een rij van 14 mannen op het toilet, met de broek op de enkels? Don Giovanni als junkie en een met bloed doordrenkte Entführung aus dem Serail, waarin de ene zanger zijn blaas ledigt op de andere? Is dát vernieuwing? Een Freischütz waarin de tenor de gehele voorstelling in zijn nakie moet rondhuppelen, is dat vernieuwing?

HEILLOZE WEG

Opera is een episodische kunstvorm; deze naar het heden halen is een heilloze weg, met helaas te weinig begrepen en te vaak opzettelijk weggemoffelde rampzalige gevolgen.

Wij dienen onzes inziens een geheel andere kant op te kijken. Kijk terug op een historisch, authentiek kunstwerk. Wees blij dat het er is, wees blij dat we het nog in zijn min of meer oorspronkelijke vorm kunnen meemaken.

Dáárvan in 2023 genieten, actueler kan het niet.

Olivier Keegel

5 4 stemmen
Artikel waardering
Olivier Keegel

REVIEWER

Chief Editor 2019-2024. Now reviewer. Does not need much more than Verdi, Bellini and Donizetti. Wishes to resuscitate Tito Schipa and Fritz Wunderlich. Certified unmasker of directors' humbug.

No Older Articles
No Newer Articles
Abonneer
Laat het weten als er
guest

7 Reacties
Nieuwste
Oudste Meest gestemd
Inline feedbacks
Bekijk alle reacties
W. van Essenbeek
W. van Essenbeek
1 jaar geleden

Maar er is hoop! Ik was zaterdag j.l. naar een uitvoering van de oudste niet verloren gegane opera, Euridice van Jacobo Peri, in het Haagse Conservatorium -ja, ik weet het, voor hoofdstedelingen natuurlijk tiefster Provinz-, uitgevoerd door studenten en geregisseerd door niemand minder dan Michael Chance, en het was schitterend! Je had er niet aan moeten denken als iemand als Bieito op die studenten was losgelaten, maar dat was gelukkig niet het geval. En alvast een tip: Michael gaat volgend jaar Händel doen in Den Haag! En gelukkig heb ik mijn kaartje voor Giulio Cesare in Amsterdam zondag kunnen slijten,… Lees verder »

Esther Chayes
Esther Chayes
1 jaar geleden

Mooi pleidooi
Dat rijmt dus het is goed

Walter
Walter
1 jaar geleden

Met je kritiek op het regietheater kan ik het minstens ten dele eens zijn, maar je vergelijking met beeldenstormers en taliban gaat te ver. Die hebben kunstwerken vernietigd, zodat ze nu niet meer bestaan. Maar een partituur en een libretto blijven bestaan, ook als een bepaalde interpretatie of bewerking jou niet bevalt. Het blijft atijd weer mogelijk een opera op traditionele wijze uit te voeren, of (waar ik de voorkeur aan geef) op een werkgetreue maar vernieuwende manier.

Willem
Willem
1 jaar geleden
Antwoord aan  Olivier Keegel

Eens

Willem
Willem
1 jaar geleden

Mooi om te lezen, maar welke regisseurs zijn bedenkelijk, voor mij is Calixto Bieito bekend.