Agrippina

Georg Friedrich Händel. Dramma per musica in drie bedrijven. 1709. Libretto van Vincenzo Grimani. Eerste uitvoering in het Teatro S Giovanni Grisostomo, Venetië, op 26 december 1709. Bezochte voorstelling: 13-01-2024, Nederlandse Première, DNO. Eerder te zien in München (juli 2019), The Royal Opera (sept-okt 2019), Hamburg (mei-juni 2021 en december 2021) en  München (mei 2022).

AGRIPPINA

Keizer Claudius wordt geacht gestorven te zijn in Brittannië. Zijn echtgenote Agrippina wil haar zoon uit een eerder huwelijk, Nero, tot keizer maken, en ze wordt daarbij geholpen door haar friends-with-benefits Pallas en Narcissus. Maar Claudius is niet dood. Hij leeft! Gered door Otho, die bij zijn terugkeer naar Rome tot zijn erfgenaam wordt uitgeroepen. Een complicatie: Claudius, Otho en Nero, allen behept met het Jennifer Lawrence-complex, zijn alle drie verliefd op Poppaea, die helemaal klaar is met de situatie: ze regelt dat alle drie de huwelijkskandidaten haar thuis komen opzoeken, zonder dat van elkaar te eten. Claudius probeert orde te scheppen door Otho als zijn erfgenaam te erkennen en Poppaea aan Nero te geven. Dat lukt allemaal niet, en dan laat hij  Agrippina haar gang maar gaan: hij laat het Rijk aan Nero over en Poppaea aan Otho.

Muzikale leiding  Ottavio Dantone; Regie  Barrie Kosky; Orkest  Accademia Bizantina; Agrippina (vrouw van Claudius;  sopraan) Stéphanie d’Oustrac; Nerone (haar zoon)  John Holiday; Poppea (geliefde van Claudius; sopraan) Ying Fang; Claudio (Romeinse Keizer; bas/bariton) Gianluca Buratto; Ottone (krijgsheer, redder Claudius; tenor) Tim Mead; Pallante (vrijgelaten tot-slaaf-gemaakte-en-na-vrijlating-geen-slaaf-meer;  bas) Tommaso Barea; Narciso (zie Pallante;  tenor) Jake Ingbar; Lesbo  (dienaar Claudius; bas/bariton) Georgiy Derbas-Richter.

Regie: *
Muziek: ****

Agrippina kun je een wrede satire noemen, maar het is beslist géén komische opera. Het is puur vergif.

Over Agrippina lezen wij bij Tacitus (Annales XIV) dat zij, bezeten door haar wil de macht te behouden, zich bij haar dronken zoon aanbood voor bloedschandige seks, een hobby die in de jaren 70 gepromoot werd door de toenmalige PSP.

Haar geschrokken entourage bracht de vrijgelaten slavin (tot-slavin-gemaakte-maar-nu-niet-meer) Acte in stelling om Nero’s lichaamssappen te draineren zodat deze aan Agrippina’s neus (wij houden het maar even op “neus”) voorbijgingen. De door Agrippina’s geest geconcipieerde monstruositeit en haar sletterige verleden waren een voorwerp van voortdurende zorg van haar omgeving.

En Händel maakte er een melodietje bij, namelijk de opera Agrippina, die 1709 met succes werd opgevoerd in Venetië. In zijn partituur gebruikte Händel op excessieve wijze muziek uit zijn eerdere werken en uit een opera van Reinhard Keiser.  De opera smeekt om drastische coupures, zelfs als wij verwend worden met een behoorlijke regie – die ons natuurlijk tijdens de DNO-première op 13 januari onthouden werd. Na twee uur begonnen wij ons stierlijk te vervelen en de uitgang lokte – in Het Muziektheater voelen alle uitgangen als nooduitgangen.

Het oude Rome

Natuurlijk waren wij niet zo naïef om te denken dat wij in deze productie een zweem van het oude Rome zouden  meekrijgen: wij zijn Jodokus van de Tempelberg niet! En wij weten hoe de hazen lopen. Ter vergelijking: in La Clemenza di Tito vernemen wij in het huidige schabouwelijke operatijdsgewricht maar zelden iets over de barmhartigheid van Titus. Zijn milde  karakter wordt misvormd of in een valse context geplaatst, terwijl het slot, sextet met koor “Tu, è ver, m’assolvi, Augusto”, vaak hetzelfde lot ondergaat of zelfs eenvoudigweg wordt weggelaten.

Barrie Kosky heeft niets begrepen van de bedoelingen van componist Händel en librettist Grimani; de samenzweringen en de machtswellustige seks zijn wel degelijk serieus te nemen, maar Kosky maakt er een (niet eens) Romeinse “Ma Flodder” van, met een wirwar van liefdespaartjes en met clowneske samenzweerders die in gemis aan boosaardigheid Swiebertje naar de kroon steken. Naast pathos en drama is er in Agrippina zeker ironie te ontdekken, maar Kosky maakt er een platte klucht van en trakteerde ons op  onbegrijpelijke dwaasheden die in de DNO-goedgekeurde pers en media wel van harte toegejuicht zullen worden. Het is een vrij vaak voorkomende afwijking bij boldoenerige regisseurs: barokopera’s die niet komisch zijn, worden opgeleukt met handgrepen die zijn ontleend aan Het Theater van de Lach.  Bij Kosky wordt ons ook voortdurend op het hart gedrukt dat de actie niet serieus genomen moet worden. Zo moest er weer eens gedanst worden. Zucht… Dansen in scenes die in het geheel niet om gehuppel vragen is een van de gesels waarmee het Regietheater zijn terreurbewind in stand houdt. En wij dansen braaf mee… naar het pijpen van de vermodderde vlakdenker: De Moderne Regisseur, die als het goed is “omstreden” en dan automatisch ook “geniaal” is.

Het acteren in deze Agrippina was eveneens van een erbarmelijk plat niveau: overacteren in dienst van het op misplaatste wijze ingebrachte element “superflauwe humor”. De volgende idioterie, echt de laatste die wij hier noemen. De pauze, waar menigeen al na een half uur naar uitkeek, viel in het midden van de tweede akte.  Een “Dramma per musica in drie bedrijven“ ? Ja, dat had Händel gedacht! Dat weten wij veel beter. De structuur van drie aktes is inhoudelijk geheel logisch en zinvol, maar als het anders kán, dan móét het ook anders: Agrippina werd geserveerd in porties van anderhalve akte. Eerste akte: 7 kwartier! Gelukkig kon men van tevoren niet alleen Roze Koeken en Exota bestellen, maar ook katheters in diverse kleuren.

Met het oog op de voor Opera Gazet zo kenmerkende nuance moeten wij eerlijk toegeven: er was wel één belangrijke coupure. De afdaling van Juno om haar zegen uit te spreken, werd ons onthouden. Een goddelijke interventie, dat kun je Mensen van Nu niet aandoen. Er zou ook nog een ballet (hier wél op zijn plaats) moeten volgen, maar in plaats daarvan kregen we een instrumentaal uitgevoerd intermezzo uit Händels oratorium L’Allegro, Il Penseroso ed Il Moderato. Tja, je moet zo’n avond toch vol zien te krijgen…

Ter ontnuchtering: de opera Agrippina van GF Händel gaat waarover zij gaat, het is wat het is: men wende zich tot het libretto. Natuurlijk staat het iedereen vrij zich veralgemeniserende, extrapolerende gedachten (“waar de opera écht over gaat”) te vormen. Wijzelf hebben vrijwel altijd genoeg aan het verhaaltje narratief en, vooral, de muziek. Een ouderwets standpunt. De gedachten zijn niet meer vrij, maar worden ons nu voorgeschreven. Lees de tenenkrommende tekst op de DNO-website:

“[Kosky] weet ook van deze opera een hedendaags (!) topstuk (!)  te maken. Geen toga’s en lauwerkransen, maar maatpakken, stropdassen en avondjurken. En Agrippina als poppenspeler, die de touwtjes stevig in handen heeft.”

Agrippina was in werkelijkheid geen uitbaatster van een poppenkraam, maar een gederangeerde opportunist, machtswellusteling, gifmengster, meervoudig incestpleegster en kwaadaardige nymfomane.

Pijnlijk. Blijkbaar wordt de opera an sich gediskwalificeerd, en wordt deze naar de Kosky’s Funny Farm gebracht om er een “hedendaags (?) topstuk” van te maken. Wat “toga’s en lauwerkransen” met wat dan ook van doen hebben, blijft duister; wij vrezen dat de auteur zijn/haar beeld van het oude Rome niet zozeer op Tacitus, maar op Ben Hur baseert. Agrippina werd uiteindelijk vermoord door haar eigen zoon. Zo stevig had zij “de touwtjes in handen”.

It’s all in the music

In de muzikale prestaties van Ottavio Dantone en zijn Accademia Bizantina konden wij ons in grote lijnen wel vinden; het was wel wat braaf allemaal. Vier uur lang recitatief-aria-recitatief-aria benauwde ons denkraam; daar kon Dantone cum suis natuurlijk op zichzelf niet veel aan doen, behalve dan wat meer pit aan de dag leggen. Het geluid van de Accademia Bizantina is genoeglijk, gul en bij tijd en wijlen heerlijk vals. Dat houdt een mens wakker !  Jammer dat er geen koper aanwezig was: hoorns en trompetten brengen zoveel vreugde in het hart van d’Oprechte Operaliefhebber. Ook een koor ontbrak.

Van de solisten beviel Stéphanie d’Oustrac ons uitstekend, ondanks haar clichématige gebaartjes; haar aria’s waren daarentegen wonderschoon. John Holiday was de clown van de avond, met ondeugende knipoogjes naar het publiek – het is niet ondenkbaar dat zijn al te olijke optreden verantwoordelijk was voor enkele technische mishaps. Gianluco Buratto: die kennen wij toch nog als Colline, in de Bohème-productie bij DNO (2014 en 2017)? U weet wel die Bohème waarin Marcello in pyjama klaagt over het koude weer, en met een witte, TL-verlichte glazen mortuarium-achterwand als decor. Als Claudio maakte Gianluca Buratto een zeer goede indruk: allure en temperament! Wij naderen zo langzamerhand wat voor ons het hoogtepunt van de avond mocht heten: de Poppea van Ying Fang. Hoewel net hersteld van een ernstige, in Amsterdam opgelopen Zauberflötitis overdonderde en verwende zij de fijnproevers met haar pure lyrische sopraan, vol onberispelijke  coloraturen. Mensen van Nu zullen bij het woord “projectie” al gauw aan een muffig zaaltje denken waar omhooggevallen kantoorklerken (allen “officers”, maar niet in de orde van Oranje-Nassau) naar een PowerPoint-presentatie staren, maar de zangpedagogische term “projectie” laat zich het best uitleggen aan de hand van Ying Fangs stimmliche kroonjuweel. Haar stem is prachtig rond en helder, en klinkt letterlijk als een klok.

Er was nog behoorlijk wat publiek over na de 4 uur durende  uitputtingsslag, en het zou mij niet verbazen als mevrouw Ying Fang daar in hoge mate verantwoordelijk voor was.

Mevrouw werd trouwens in September 2023 met onaangenaamheden geconfronteerd. Zij ontving doodsbedreigingen toen ze werd aangezien voor een andere Chinese sopraan die het Russische volksliedje катюша (Katyusha)  zong in de ruïnes van een Oekraïens theater waar eerder honderden mensen werden vermoord door Russische bommen.  Ying Fang kreeg  een hoop internetbagger over zich heen nadat er beelden waren geplaatst van Wang Fang die het liedje ten gehore bracht in de ruïnes van het Drama Theater in Mariupol.

De voortreffelijke countertenor Tim Mead (Ottone) weet wel weg met Händel en barok in het algemeen; overtuig uzelf door HIER te klikken. Ook Tommaso Barea (Pallante) imponeerde: zijn bariton denderde met focus, paradoxale warmte en schijnbaar moeiteloos door het vermaakscentrum aan de Amstel. Countertenor Jake Ingbar (Narciso) is een geweldig talent, en dat geldt ook voor bariton Georgiy Derbas-Richter, die de rol van Lesbo op zich nam.

WHAT ELSE IS NEW

Het was een ouderwets avondje DNO: lekkere muziek, fijne solisten, maar deze keer een avond waar geen eind aan leek te komen en een regie”concept” dat net zo goed van toepassing had kunnen zijn op een gecremeerde kroket. Advies van de Raad van Bestuur van Opera Gazet: mocht er volgend seizoen een herneming komen (samen met Die Zauberflöte uiteraard), hak het Agrippina-kreng in tweeën en voer het in drie aktes uit in de Jules de Corte Zaal.

Olivier Keegel