TOSCA bij DNO – expliciet en graphic

Afgelopen zondag werden wij als ouders geconfronteerd met het fenomeen, wanneer je kind opeens midden in de arena staat en volwassen keuzes moet maken. Het ging hier slechts om (geheel vrijwillige) deelname aan het vrije gevecht in een karatewedstrijd, waar de veertienjarige plotseling tegenover een zwartebander stond, dubbel zijn leeftijd en lengte. Zoon koos voor vechten, en won. Het fenomeen schokte de moeder, die haar kind klappen zag krijgen, en hem niet kon beschermen. De impact van deze gebeurtenis was een passende voorbereiding op de Tosca die we dinsdag zagen. Wanneer een gewoon mens door de keiharde realiteit zoals een oorlog of politieke onderdrukking gedwongen wordt een keuze te maken en het geweten op de proef wordt gesteld, is dat een bruuske ontgroening. Er is geen weg terug, soms is de dood onafwendbaar.

Vanaf de eerste klank uit de orkestbak worden we bij de lurven gepakt. De overweldigende, onstuimig golvende zee van Puccini’s muziek wordt bevaren door het NedPhO-schip, Kapitein Viotti standvastig op de brug. De golven van het drama volgen elkaar in hoog temp op, hoger en hoger, waarbij ieder detail, ieder thema en motief, glashelder belicht wordt in en onder die golven. We proeven het zout, het bloed, krijgen ervan langs, worden één met het verhaal. Een Puccini waar niets tussen komt. Driewerf hulde voor orkest en dirigent.

Als het doek opgaat zien we een grote stenen vloer, de Chiesa Di Sant’Andrea. Deze grote vlakte oogt kaal en tijdloos. Met een minimum aan attributen ligt de nadruk op de psychologie van de karakters (het kleine schildersezeltje doet wat lullig aan, maar vooruit). Hoe groot is de verrassing aan het einde van de eerste akte, wanneer een doek naar het achtertoneel opengaat en een reusachtig fresco in drieluik onthuld wordt, van een religieus tafereel. De hoofden van de afgebeelde personen zijn opvallend geschilderd. alsof ze driedimensionaal zijn. Het doek komt naderbij en het Te Deum zet in, overweldigend in klank; we zien dan dat de zingende hoofden uit het fresco echt zijn, ze steken uit het doek. Scarpia, die voorover is gevallen, ligt op de grond te kronkelen met zijn gezicht naar het doek. Een hallucinante opstelling tussen Goed en Kwaad. Op dit moment is het alsof orkest en zangers fysiek en spiritueel over elkaar heen rollen en kolkend versmelten.

De tweede akte is gesitueerd in de keuken van het strakke, moderne appartement van Scarpia. We zien links aan de muur een messenset tegen een magneet en daar gaat een enorme spanning vanuit. Scarpia zit aan zijn keukenblok, nuttigt het ene na het andere glas dure wijn en fileert met een vlijmscherp mes een stukje zalm of iets dergelijks. De combinatie van die efficiëntie, de verfijnde delicatessen in het fel belichte interieur enerzijds, met het luik in de vloer naar de martelkamer anderzijds, laat ons sidderen: een steriele, beschaafde laklaag waaronder een hel van wreedheid, machtswellust en rechteloosheid huist. Scarpia speelt zijn berekenende spel met hoffelijkheid. Terwijl Tosca’s geliefde gebroken wordt, schenkt Scarpia haar dure Spaanse wijn in: zie hier de psychopaat aan het werk. Het geweld van Scarpia’s Gestapo wordt steeds heftiger; wanneer je denkt dat het niet erger kan wordt het met factor 10 verhoogd. Het is zo expliciet en graphic: op Facebook ga je ervoor in de gevangenis maar bij DNO kan het gewoon. Mario wordt met een grote klap tegen de muur gekwakt. De beul legt een bebloede doek met afgerukte vingers van de schildershand voor zijn baas neer. We zien donker bloed glinsteren. We verzetten ons niet. Waarom zouden wij menen dat de realiteit van marteling ons bespaard moet blijven? We aanvaarden ons lot en walgen van ons menszijn. En van ons tekort om onze zonen te beschermen.

De derde akte vindt plaats tegen een wand van aluminium golfplaat. Cavaradossi, kapot gemarteld, wacht zijn executie af. De ontreddering en hopeloosheid zijn onverdraaglijk. Tosca komt op, vertelt dat ze Scarpia gedood heeft en neemt het scenario van de nep-executie en de vlucht met haar geliefde door. Het lijkt of geen van beiden erin geloven, in ieder geval Mario niet. Dat omstandigheden de liefdevolle handen van Tosca hebben veranderd in moordenaarshanden, laat zien dat alles kapot is. Voor de executie wordt de wand omgedraaid. We zien kazernetrappen, waarop het vuurpeloton wordt opgesteld. Op dezelfde trappen rent Tosca later naar boven, met soldaten op haar hielen. Terwijl Tosca uit het raam springt zien we, dat de soldaten in hun achtervolging bevroren zijn. Het felle licht op de geweren, het open raam, de wanhopige schreeuw van het orkest: de rillingen vliegen ons over de rug!

De prachtige sopraan van Malin Byström (Tosca) blijft slank over het hele spectrum, met een sensueel, koffiebruin timbre in de middenstem en glorieuze glans in de hoge regionen. Tenor Joshua Guerrero (Cavaradossi) heeft een nobele klank, zo is ook zijn frasering: een integere zanger die diep in zijn rol zit en ons raakt. De geliefden zijn geloofwaardige, menselijke karakters. Ze hebben de speelsheid en sores van een verliefd stel. Zij is toegewijd, vurig, devoot, jaloers. Hij is een zachtaardige, dromerige lover, die soms gek wordt van haar argwaan. Als acteur bedient hij zich van typisch Italiaanse mimiek en handgebaren, wat ons nog meer voor hem inneemt. Mario sterft voor zijn principes, Tosca voor de liefde. Gevorg Hakobyan (Scarpia) komt vocaal gezien na de eerste akte steeds beter tot bloei. In het begin klinkt de stem hier en daar wat gecomprimeerd en komt niet overal boven de machtige orkestklank uit. Vanaf de tweede akte komt de glans en reikwijdte helemaal tot uiting. Hij verbeeldt subtiel de perverse man die het martelen en moorden aan anderen overlaat, terwijl hij zelf de galante heer uithangt, die weet hoe je met de dames omgaat en de bescherming van de topcrimineel biedt. Martijn Sanders als Angelotti klinkt als een klok, aanvankelijk een opgejaagde klok, later sonoor met zijn kenmerkende chiaroscuro [NOOT REDACTIE: clair-obscur]. Federico De Michelis (Sagrestano) is een heel aangename zanger, vloeiend, dragend, donker en licht in de stem zijn in perfecte harmonie. Hij is de kruiperige, opportunistische, hypocriete koster ten voeten uit. De knokploeg van Scarpia’s schrikbewind is angstaanjagend, in het donker van de coulissen opgesteld als zwarte standbeelden zonder gezicht, en dan met ongeremd geweld tevoorschijn komend, strak in het grijze pak, met glimmend gepoetste schoenen. Lucas van Lierop geeft met ietwat blikkerige klank een akelige Spoletta ten beste. Maksym Nazarenko is een uitstekende Sciarrone en ook Alexander de Jong is vocaal en scenisch zeer aanwezig.

Het koor van DNO stelt nooit teleur:  klank en verzorging zijn klasse. De leden van het kinderkoor verdienen een speciale vermelding; hun hoog vibrerende aanwezigheid, pure vrolijkheid en speelsheid worden gedragen door een spatzuivere en rijk getimbreerde klank, die tranen in onze ogen brengen.

De kostuums zijn smaakvol en versterken de afzonderlijke karakters. (Wat wij niet konden plaatsen was de blote rug in het reiskostuum van Tosca, omlijst door goudkoord. Het ligt vast aan ons, maar het leidde af.)

Toen de laatste klanken verstomden, was de stemming niet vrolijk, wij voelden ons verslagen. Ook al waren onze muzikale wensen vervuld, was het hart geraakt en was naar onze mening partituur en libretto ruimschoots eer aangedaan. Het luide applaus klaterde als een stortbui over ons geteisterde gemoed. Komt dat zien!

ESTHER CHAYES