Joseph Joachim Raff bij DNO

Joseph Joachim Raff

Volgens berichten (nou ja, geruchten) afkomstig van doorgaans welingelichte kringen bij de “Untersuchungskommission zu feindseligen Journalisten” aan het Amsterdamse Waterlooplein (met een dependance in Enschede) wordt het DNO seizoen 25-26 opgesierd door een geweldige verrassing. Naast een herneming van Die Zauberflöte staat er namelijk een opera -welke is nog niet bekend- van de Zwitserse componist Joseph Joachim Raff op het programma. Terecht, en daarom een welverdiende pluim voor de programmering van DNO.

Joseph Joachim Raff (1822-1882) werd geboren in Lachen, Zwitserland. Hij was grotendeels autodidact, maar toen hij als schoolmeester zijn brood verdiende, verdiepte hij zich toch in muzikaal-theoretische aspecten waar een autodidact niet zo snel toegang toe heeft.  Hij componeerde enkele stukken voor piano, die in 1844 werden gepubliceerd. Raff oogstte enig succes en vestigde zich in Zürich om zich fulltime met componeren bezig te houden. Van 1850 tot 1853 was hij Liszts assistent, en in deze periode hielp hij Liszt bij de orkestratie van verschillende van zijn werken.

In 1851 werd Raffs eerste opera König Alfred opgevoerd in Weimar.

Joseph Joachim Raff  Gesellschaft

Al 50 jaar streeft het Joachim-Raff-Gesellschaft (JRG) ernaar om het werk van Joachim Raff onder de aandacht te brengen van een internationaal publiek. In 2022,   de 200ste geboortedag van Raff en de 50ste verjaardag van het JRG,  in 2022, ging het met de bekendheid van Raff de goede kant op. Raff was weer aanwezig in de concertzalen, maar ook in de media, in publicaties en op tentoonstellingen.

Raff wordt door menig musicoloog beschouwd als een van de belangrijkste componisten van de romantische periode, ondanks de predominantie van Wagner en Brahms. Met de laatste en met Mendelssohn werd hij wel vergeleken.

Raff was een zeer productieve componist, hij schreef in bijna elk genre: symfonieën, concerten, kamermuziek, opera’s en liederen, zoals het orkestlied “Traumkönig und sein Lieb”:

Zauberflötitis, aanvankelijk vaak aangezien voor gilles de la tourette

Zijn muziek, vol rijke harmonie en  melodische inventiviteit wordt mede gekenmerkt door een expressieve stijl. Men kan met recht spreken van een eigen muzikale taal. Een muzikale veelzijdigheid als die van Raff zien wij nog maar zelden, hoewel Tijl Beckand zeer dicht in de buurt komt. Raff was ook pionier vernieuwer op het gebied van orkestratie. Hij was een van de eersten die partijen schreef voor de Wagner-tuba: het leidde tot “Schrik van rondom!”  (Jeremia 49:29)

Een van de bekendste werken van Raff is zijn Im Walde-symfonie,  een muzikale boswandeling vol schitterende melodische passages. Deze 3e Symfonie is een van zijn meest geliefde composities en wordt nog wel met enige regelmaat uitgevoerd.

Hoewel Raff tijdens zijn leven wel erkenning kreeg, raakte zijn muziek na zijn dood in de vergetelheid. Dit kan deels te wijten zijn aan de voordringers Wagner en Verdi. Maar in de afgelopen decennia is er toch hernieuwde interesse ontstaan en worden zijn composities steeds vaker opgenomen en uitgevoerd: eerherstel voor zijn reputatie als een belangrijke componist uit de romantische periode.

Zijn opera’s echter antichambreren nog steeds in het tweeduuster,  hoewel Raff een aantal opmerkelijke bijdragen heeft geleverd aan het operagenre. Hij schreef in totaal elf opera’s. Zijn eerste opera, de bovengenoemde König Alfred, werd gecomponeerd in 1851 en had als onderwerp het leven van de legendarische Engelse koning Alfred de Grote. Deze opera had niet echt veel succes, maar toonde wel Raffs talent voor dramatische muziek en zijn vermogen om complexe karakters tot leven te brengen.

Een van Raffs “bekendere” opera’s is Samson, uit 1877, een jaar na de Samson et Dalila van Saint-Saëns. Raffs muziek in Samson is expressief en emotioneel. Kloeke koren en lyrische aria’s geven op fraaie wijze uitdrukking aan de dramatische momenten van deze opera.

En dan hebben we nog de opmerkelijke komische opera Dame Kobold, gecomponeerd in 1870. Het verhaal van een jongeman die verliefd wordt (hé!) op een mysterieuze dame die een kobold blijkt te zijn. Niet uitzonderlijk, verliefd worden op een kobold is een vrij algemeen voorkomende mannelijk afwijking. Zie Edith Piaf & Theo Sarapo.

Dame Kobold is een luchtige opera met levendige (nooit je afkomst verloochenen) en humoristische muziek, zoals van een komische opera (niet het genre, maar de John Lanting-versie) verwacht mag worden. (Ouverture, klik HIER) Nu zijn opera’s-om-te-lachen zelden echt geestig, misschien met uitzondering van Salome onder regie van Peter Konwitschny, en het verhaal narratief van Dame Kobold maakt daar helaas geen uitzondering op.

Die Eifersüchtigen

Wel blijkt uit Raffs opera’s zijn bewonderenswaardige beheersing van verschillende genres. Hij schreef namelijk ook nog  een aantal historische opera’s, zoals Die Eifersüchtigen (1855), gebaseerd op een toneelstuk van Molière, en Die Parole (1879), naar een toneelstuk van Friedrich Schiller. In deze werken vindt men Raffs talent voor het creëren van kwieke en krachtige personages, vervat in meeslepende verhalen.

Ook in zijn opera’s is Raffs orkestratie opmerkelijk. Hij experimenteerde met nieuwe instrumentale combinaties en verrassende orkestrale texturen; aldus krijgt de muziek de terechte hoofdrol in het overbrengen van emoties en sfeer,

Raffs opera’s hebben dan wel niet dezelfde bekendheid gekregen als die van zijn tijdgenoten, maar ze verdienen zeker aandacht en waardering. Zijn muziek is expressief, melodieus en rijk aan emotie, en zijn vermogen om complexe karakters en verhalen tot leven te brengen is bewonderenswaardig.

Joseph Joachim Raff heeft ontegenzeggelijk een waardevolle bijdrage geleverd aan het operagenre. Hoewel zijn opera’s dus minder bekend zijn dan zijn andere werken, zijn ze toch best opvoeringswaardig. De Nationale Opera heeft dat goed begrepen.

In het Hoofddirectoraat aan de Amstel lijkt men meer en meer van mening te zijn dat Raffs opera’s een waardevolle toevoeging aan het operarepertoire zijn en het verdienen om herontdekt te worden.

DNO gaat kiezen uit:
Dame Kobold. Komische opera in drie bedrijven.
König Alfred Grand opéra in vier bedrijven met hoog Schwarzenegger-gehalte.
Die Parole. Opera in drie bedrijven.
Benedetto Marcello. Lyrische opera in drie bedrijven.
Die Eifersüchtigen. Opera in drie bedrijven.

We houden u op de hoogte. Spannend!

Olivier Keegel