PROLOOG

vox populi

Maar eerst een schets uit het leven gegrepen. Zoals bij menigeen niet geheel onbekend is, zijn wij woonachtig in De Jordaan (dansen bij het orgel, baaien rokken, allemaal ooms en tantes). In de loop van de laatste 50 jaar geheel geïntegreerd in de oorspronkelijke bevolking, nemen wij met veel genoegen ook deel aan het sociale leven in de fijnste buurt van Nederland. Alsof wij onszelf niet kunnen vermaken, werden wij bijeengeroepen door een Gemeente-zendeling, een wezensvreemde, met uw belastingcenten gefinancierde juffrouw met een De-Mens-Centraal opleiding, titel: Hoofd Verbinding Noord-Jordaan. (Ome Henk Gribus: “Wie is dat mokkel?”)  Hoofd Verbinding Noord-Jordaan had het over een cursus ‘De Spelende Mens’, verder een geschiedeniscursus ‘Wíe Woonde Daar Toen’, en een cursus ‘Klassieke Gerechten Uit De Goeie Ouwe Jordaan’.

De cursussen wekten geen hilarisch enthousiasme en kenden helaas een groot aantal afvallers. De inhoud was niet wat wij verwachtten, en er moest “participatie” zijn, waarbij door de cursusmiep  vragen werden gesteld als “Hoe sta jij daarin, Sjaan?” Sjaan is de 98-jarige mevrouw Sjaan Fervaille, die nooit toestemming had gegeven om haar te tutoyeren en de vraag ook niet helemaal begreep: “Volgens mijn sit ik.”

De Spelende Jordanese Mens zag ook niets in een rollenspel (“wattu? een robbenvel?“), en gaf te kennen genoeg te hebben aan Ajax (nou…), Palingtrekken en Klaverjassen. De opkomst bij de cursus ‘Wíe Woonde Daar Toen’ was dramatisch: het interesseerde geen hond, voor zover het niet ging over het aantal cafés in de Goudsbloemstraat rond 1918 (11). En daar ging het toch echt niet over. “Zegt de naam Querido jullie echt niets?”, zei de Gemeente Miep, en bij “Klassieke Gerechten Uit De Goeie Ouwe Jordaan” kwamen concocties ter sprake waar niemand ooit van gehoord had. Op de vraag wat wij dan wél consumeerden, sprong Ome Jaap (“Schele Jaap) op en en vatte het Jordanese eetpatroon kernachtig samen: “Honger als een wolf, dan snel naar snackbar Dolf”. Ook aan deze cursus kwam een snel einde.

“Weet je wat”, zei Leipe Leo, “me gâone naar de opera!”

Het gezelschap stemde schoorvoetend toe, men kende “innonsens”, zoals de voorstelling al gauw ging heten, natuurlijk niet, maar Tante Mietje was enthousiast:  “Jottem! Eindelijk weer ‘s een paar aria’s leif! Maar ik neem wel m’n breiwerkie mee!”

En aldus geschiedde. Uw recensent hield maar even stil dat Innocence van de heilig verklaarde Kaija Saariaho misschien niet helemaal op de wensen van het gezelschap aansloot. En de opera’s van Saariaho moeten het niet bepaald hebben van hun zigeunerjongetjestraan-aria’s. Nee, als je niet zo gesteld bent op de muziek van Saariaho, kun je beter je cd van Verdi’s Attila (met Cristina Deutekom natuurlijk) in je cd-speler leggen. Maar wij hielden ons van de domme.

Als operacomponist is Kaija Saariaho ons zeer, althans tamelijk lief. Maar je moet er wat te drinken bij hebben! Zij zorgt/zorgde voor werkelijke vernieuwing, en dat is niet de “vernieuwing” van kreupeldenkende hoetelwerkers die opera’s naar de Aanpasserij brengen om vervolgens de schedelholtes van Eenvoudige Lieden met nare nevelingen te vullen.

Innocence speelt in Finland, zoals Bleu in Amerika speelde, hetgeen toch enigszins op gespannen voet staat met een van mantra’s van het urgente, desoriënterende Muziektheater: de aansluiting bij de leefwereld van het publiek! Het is al maanden geleden dat er een Surinaamse politieagent door een andere Surinaamse politieagent op de Lindengracht werd doodgeschoten, en Kareltje, zoon van Vieze Karel uit de Lindenstraat, maakte met de van zijn vader geleende Glock 19 (een schoonheid van een wapen) niet meer dan 4-5 slachtoffers.

De Glock 19. Een schoonheid van een wapen.

Goed, Innocence dus. Het verhaal narratief wordt gevormd door de nasleep van een schietpartij op een school waarbij 10 leerlingen en hun leraar om het leven kwamen. Tereza is serveerster op een huwelijksreceptie en zij herkent de bruidegom, Tuomas, als de broer van de jongen die 10 jaar eerder zijn Kalasjnikov leegschoot, waarbij Tereza’s dochter Markéta om het leven kwam.

Dat leidt nogal tot wat (soms in stilte beleefde) emoties. Niet in de laatste plaats bij de familie van de dader, die in het reine probeert te komen met wat hun zoon heeft aangericht. Stela, de bruid van Tuomas, weet niets van het familiedrama.

De ellende van 10 jaar geleden blijft maar zo’n beetje in het dreigende ongewisse hangen. Alleen voor Terea is er verlossing; zij komt in het reine met de geest van haar dode dochter.
Een kinderhand is gauw gevuld.

Regisseur Simon Stone maakt er terecht geen spektakelstuk van. Er is een ronddraaiend decor dat zowel de bruiloftsreceptie als de internationale school waar de schietpartij plaatsvond toont. Een soort double split-screen dus: verticaal en horizontaal. Hoewel de opera maar zo’n anderhalf uur duurt (brava), en hoewel Saariaho ons weer de meest onwaarschijnlijke en schitterende klanken voortovert, ligt een zekere saaiheid toch op de loer. De one-tempo-fits-all partituur is nogal lastig in verband te brengen met de im- en expliciete drama’s die zich op het toneel afspelen: de fraaie orkestmuziek, vol geluiden waar de vonken vanaf springen, is nogal lastig te verbinden met de schakering van emoties die zich op de Bühne afspelen. De onveranderlijkheid van het tempo komt de dynamiek niet ten goede.

De hoofdrolspelers mogen zingen, met veel Sprechgesang, héél véél Sprechgesang, dus zéér desoriënterend: dus Mensen van Nu, regel onmiddellijk een reductie- of vrijkaartje. Maar de eerlijkheid gebiedt wel te vermelden dat sopraan Lilian Farahani in een prachtige lyrisch arioso zong.

De overlevende scholieren mogen in Innocence alleen spreken (“Ja, ik werk bij de Opera”). De personages, het zijn er veel en ze praten allemaal een ander taaltje, blijven daardoor wat oppervlakkig. Absolute toppers van de avond waren Lenneke Ruiten, met een zeer indringende interpretatie, en  de veelzijdige Thomas Oliemans.  Ruiten en Oliemans (weet DNO wel dat dat twee NEDERLANDERS zijn?) bevonden zich in passend gezelschap. Vilma Jää, een popzangeres die ook deftige dingen doet, maakte veel indruk.  Zij was door Saariaho destijds persoonlijk uitgekozen voor de rol van Markéta. De confrontatie met haar moeder (een puike Jenny Carlstedt) aan het slot is een dramatisch hoogtepunt.

En of er nou gezongen wordt op de bühne of gesproken, alles wordt optimaal geschraagd door de ultieme muziek van Saariaho; zij heeft muzikaal een palet ter grootte van het door Jan dès Bouvrie ontworpen vloerkleed van de familie Haarselhorst van den Goorbergh uit Laren. Geweldig hoor, en verbazingwekkend ook, die oneindig lijkende verzameling van emotie-gerelateerde klanken. Wij werden wederom gesterkt in ons voornemen: Nooit meer “Ein Mädchen Oder Weibchen”! Het leven heeft weer zin!

Dirigent Elena Schwarz leidde het weer voortreffelijke Residentie Orkest door de caleidoscopische partituur. Markus Nykänen, Lilian Farahani, Frederik Bergman en het onzichtbare koor deden zonder uitzondering mee aan het kwaliteitsfeestje. Zelden waren er in de bak en op de Bühne zoveel vakmensen.

Hadden wij maar zoveel loodgieters in Amsterdam.

Olivier Keegel