Haydn en de vandalen

In het laatste decennium van de 18^e eeuw leed Europa, met name Oostenrijk, zwaar onder de expansiedrift van Napoleon Bonaparte. Hij won de ene slag na de andere. In 1809 bezette Napoleon zelfs Wenen. Een obsceen en driftgradig beeld: Wenen onder Frans gezag, vergelijkbaar met Parijs onder Duits gezag. Aan de andere kant: een der eerste maatregelen die Napoleon na de verovering van Wenen nam, was het stationeren van een wachtpost voor het huis van de bejaarde componist Haydn om hem te beschermen tegen eventueel gevaar. Toen Haydn op sterven lag, kwam een Franse officier hem bezoeken om een aria uit Haydns oratorium Die Schöpfung voor de oude baas te zingen. Een duidelijke indicatie dat vroeger inderdaad alles beter was.

Haydn was godzijdank geen “politiek dier”, maar hij kon in zijn denkleven toch niet geheel om de vijandigheid en oorlogen tussen Oostenrijk en Frankrijk heen. Hij componeerde de Missa in tempore belli, de mis in tijd van oorlog voor koor en orkest, sopraan, mezzosopraan, tenor en bas. Een steuntje in de rug voor de Oostenrijkse militairen in hun strijd tegen de Frogs. Het patriottische werk, met zijn militaire fanfares, maakte grote indruk op het Weense publiek.

De beroemde paukensolo aan het begin van het Agnus Dei creëert het beeld van “de vijand die men in de verte hoort naderen,” zoals Aulen Auskloni, een van Haydns medewerkers, opmerkte. Deze passage, die later nog door Beethoven werd gebruikt in het Agnus Dei van zijn Missa Solemnis, zorgde ervoor dat de Missa in tempore belli ook wel aangeduid wordt als Paukenmesse.  Er zitten vervaarlijke trompetfanfares in deze mis, en de martiale toonzetting van het werk blijkt ook uit het gespierde “Dona nobis pacem”.

Deze opera mis werd uitgevoerd door De Nationale Opera, en wel onder de naam “Missa in tempore belli”. Op het eerste gezicht geen vuiltje aan de lucht. Maar wij weten dat wij ons als een kat in een vreemd kathuis bevinden als wij ons niet ter dege voorbereiden op ons bezoek aan het Muziektheater. Want vaak zijn de dingen niet wat zij lijken, noch lijken zij wat zij zijn.

Om deze kluwe te ontwarren  zijn de toelichtingen van DNO van essentieel belang. En dat was deze keer niet anders. Het begon al met de componist, want deze Missa in tempore belli was niet een compositie van alleen Haydn, maar (citaat) van “Joseph Haydn (1732-1809) / Janiv Oron (1975)”. Een nieuw stuk muziek dus, met de titel van de oudste componist, Missa in tempore belli, wat wij niet bepaald netjes vinden ten opzicht van Haydns broeder in de kunst: Janiv Oron (wie kent hem niet!). Het bleek er op uit te draaien dat de onderdelen van de mis (met geprojecteerde, dubieuze Engelse vertalingen van de Latijnse namen) keurig werden uitgevoerd door koor en orkest, maar wel werden onderbroken door een ratjetoe van filmisch, choreografisch en elektronisch hoetelwerk. Overbodig, storend, respectloos en niets, maar dan ook niets te maken hebbend met Haydns Mis.

Geënsceneerd en uiteengereten

Nog een reden om de DNO-toelichting ter harte te nemen: de mis werd “geënsceneerd”; wie daarbij denkt aan wapperende vaandels of Napoleon schrijlings zittend op een kanon (satire!), komt bedrogen uit.

Want (citaat): “Regisseur Barbora Horáková laat in haar regie de keerzijde zien van het rotsvaste geloof dat uit iedere noot van Haydns mis straalt.” De Missa in tempore belli is ten eerste al geen opera, maar eenmaal getransformeerd tot opera, moet zij dus het tegenovergestelde uitstralen van wat het werk bedoelt te zijn. Raadselachtig. Dâ benne van die stadse dènge die us sempele boer’n nie kenn’n vatt’n. Maar het wordt nog fraaier. Wij parafraseren DNO: “De elektronische componist Janiv Oron reageert op Haydns muziek met aanvullende klanken die een tegenwicht bieden aan de overtuiging die uit de Missa spreekt.”
Tegenwicht bieden (?) aan de overtuiging die uit de Missa spreekt. Wij vinden dat allereerst niet loyaal tegenover je medecomponist Haydn, die zich niet kan verdedigen, want dood. Samengevat, Janiv Oron en Barbora Horáková doen dus hun uiterste best het werk van Haydn te verknallen. Dat is onzes inziens hoogst onwenselijk. Als u een reisje naar Parijs boekt, wilt u ook niet afgezet worden in Heerlen. Als u een Chateaubriand bestelt, neemt u ook geen genoegen met een slavink. Etc. etc.

Tot zover de voorbereiding op het muzikale gebeuren. Met dank aan de afdeling kommunikasie van DNO. En de vraag die nu in uw denkraam opwelt, is natuurlijk of Haydns medecomponist Oron en regisseuse Horáková  erin geslaagd zijn de Missa in tempore belli volledig te verknallen. Het antwoord is een volmondig JA. Wij raken langzamerhand gewend aan het schabouwelijke  “eigentijdse” knutselwerk dat Sophie de Lint ons voorschotelt, maar deze demonstratie van wansmaak, gepromoot met de onderliggende gedachte HAYDN GO HOME! is een voorlopig dieptepunt. DNO heeft allang haar middelvinger opgestoken naar haar kerntaak, opera’s brengen, en naar haar operapubliek. Modieuze hupsafladderpraat over de Black Achievement Month, “bijdragen van personen met Afrikaanse roots” (een recital van een Djibouti native op de aardvarkenharp) en natuurlijk de aanstelling van de Chef Pigmentzaken, Freek Ossel, die “diversiteitsaanjager” wordt genoemd. La Comedia e stupenda! Menigmaal verzuchten wij: hadden we Pierre Audi nog maar.

Op Lorenzo Viotti, slachtoffer van een tenenkrommende promotiecampagne, en zijn NedPho was niets aan te merken, Integendeel: Haydn kreeg er op de meest plezierige wijze flink van langs, in positieve zin. Kudos voor de paukenisten. En wederom was het DNO-koor -het verhaal wordt eentonig- van een buitenwereldse klankpracht. De vier solisten bekoorden ons matig, sopraan Janai Brugger mag dan “een van de meest succesvolle lyrische sopranen van dit moment“ (aldus DNO) zijn, meteen al in het Kyrie Eleison bleek zij al niet over het vereiste “hemelse geluid” te beschikken, het was allemaal nogal vlak en “down-to-earth”. Polly Leech heeft een mooie, maar niet zeer krachtige mezzo: geen goed idee om haar vanaf het achtertoneel het Sanctus te laten inzetten.  Ook de heren vormden geen aanleiding tot uitzinnig enthousiasme: bekwaam, maar nooit de middelmaat ontstijgend.

Deze Missa in tempore belli wordt op de DNO-site aangekondigd als “opera”. Dat is het niet. Het is een wanproduct van Edgar Allen Poe-achtige proporties dat Mensen van Nu waarschijnlijk een “even gewaagd als geslaagd experiment” zullen gaan noemen. Het zal u dan ook niet verbazen dat de niet-uitverkochte première beloond werd met een langdurige, gewoontegetrouw staande, ovatie.

Olivier Keegel