Der Zwerg is een vogel

Kroonprinses Donna Clara krijgt voor haar verjaardag van de Sultan een origineel verjaardagscadeau, een genderbinair kereltje met een groeistoornis. De prinses amuseert zich kostelijk met het ventje: kun jij wel een mooi liedje voor mij zingen? Dan mag je een bruidje uitzoeken. De dwerg kiest de prinses zelf. “Ammehoela!”, denkt de Prinses, “Doe maar onze facilitaire medewerkster, de dienstmeid!” Tegen de dienstmeid zegt ze: “Laat het ventje eens in een spiegel kijken, dan weet-ie tenminste hoe lelijk hij is.” Maar dat gaat tegen het gevoel van medemenselijkheid van de dienstmaagd in. Als de dwerg erotisch geïnspireerd rondsnuffelt bij de troon van de prinses, ziet hij zichzelf in de spiegel: dat is inderdaad even schrikken! En daar komt de prinses weer binnen; de dwerg verklaart haar  nogmaals zijn liefde, en probeert maar ’s wat: “Zo lelijk ben ik toch niet?” De prinses vindt helaas duidelijk van wel en laat weten dat zij alleen van een mens kan houden, en niet van een dier. Onaardig. Het dwergje zakt in elkaar en de prinses gaat op zoek naar een ander stuk speelgoed. De term “schrijnend” dringt zich op in  ons denkraam.

Daar gaat de opera dus over: prinses krijgt speeldwergje, maar doet het van de hand. Had u gedacht! Zo simpel ligt het natuurlijk niet. Wij vernamen van officiële DNO-zijde dat de opera gaat:

• over anders-zijn;
• over een onmogelijke liefde die omslaat in mensenverachting;
• over de weigering de ander in zijn anders-zijn te aanvaarden;
• en, uiteraard, over de kwetsbaarheid van de kunstenaar.

Dan weet u dat even, mocht u in kringen van Mensen van Nu verzeild raken en een verbale duit in het zakje willen doen.

Het is een onuitroeibaar verschijnsel: waar de opera over gaat, staat gewoon in het libretto, maar in vele programmaboekjes (en wat waar is is waar, echt niet alleen bij DNO en Spanga) doet een omgevallen cd-kast (een ouwehoer) ons nog even in een schabouwelijk soort taalgebruik uit de doeken dat hier van urgent, schurend en desoriënterend muziektheater sprake is dat raakt aan De Grote Menselijke Problemen Van Alle Tijden. JUIST NU!

Wel is de verleiding groot om te vermoeden dat Zemlinsky hier een stukje persoonlijke problematiek verwerkt. Akkoord, Alexander von Zemlinsky was een monsterlijk klein kereltje. Hij ontmoette ene Alma Maria Schindler tijdens een Weens diner; Alma Maria Schindler was 1 meter 72 (dat was in die tijd een rijzende gestalte), dus dat matchte niet zo lekker, maar zij bewonderde het intellect van Zemlinsky; ze werden zowaar verliefd. Alma noteerde in haar dagboek:  “Ik zou graag zwanger van hem zijn, ik zou graag zijn kinderen baren. Zijn bloed en het mijne, vermengd: mijn schoonheid met zijn intellect”. Wij zouden menen: Alex, gabber, spekkoper! Niet dus: Alex mocht overal aankomen, maar tot De Daad kwam het niet. Alex werd er depressief van. En Alma? Die ontmoette tijdens weer een ander diner ene Gustav Mahler. Zemlinsky werd afgeschreven: “Je weet hoeveel ik van je hield. Je hebt me volledig vervuld. Even plotseling als deze liefde kwam, is zij ook weer vertrokken – terzijde geworpen.” Kortom, de mentaliteit van een stoephoer uit Katendrecht.

Het verhaal van Der Zwerg  stevent onvermijdelijk af op een ramp. Zemlinsky’s laat-romantische muziek voert ons op onnavolgbare wijze van een verklankte droominterpretatie naar de naderende nachtmerrie voor de dwerg. De muziek roept soms reminiscenties op aan Turandot (met een snufje R. Strauss), maar is wel minder melodieus.

Toen wij voor het eerst vernamen dat Der Zwerg in Amsterdam zou worden opgevoerd, flitste het door ons heen: “Donna Clara, dat is een rol voor Lenneke Ruiten.” En heus niet omdat wij bij een intens gemeen, harteloos kreng meteen aan Lenneke Ruiten denken. Integendeel. Het was een bericht dat ons toegezonden werd vanuit de diepste krochten van ons denkleven. Maar deze associatieve opwelling werd wel bewaarheid. Ruiten was een excellente Donna Clara. Zij toonde wederom haar standvastige vocale veelzijdigheid, en bracht het stiekeme en laakbare gedrag van de Prinses adequaat maar misschien iets te bescheiden over het voetlicht.

Met Clay Hilley, die DNO terecht aanduidt als een van de beste heldentenoren ter wereld, werd een dwerg van formaat (no pun intended) aangetrokken Men kan wel horen dat Clay Hilley een zeer gewilde Siegfried is. Prachtige, krachtige stem, die desalniettemin moeite had om boven het orkest uit te komen. Dat was een algemeen probleem voor de solisten; het orkest stond op het podium opgesteld, en in plaats van eroverheen te zingen werden de zangers als het ware in de rug aangevallen. Hilley beheerst op onberispelijke wijze alle topnoten, hij is zeer gelijkmatig van toon terwijl zijn status als heldentenor alleen in het geding kwam omdat de balans met het orkest verstoord was. Het is niet moeilijk te raden waarom dirigenten als Yannick Nézet-Seguin en Donald Runnicles zo graag met hem werken. Kijk en luister naar het filmpje onderaan deze pagina.

Annette Dasch, ook niet de eerste de beste, is een meesterlijke Ghita. De rol is meestal weggelegd voor een dramatische sopraan, maar Dasch is lyrisch/jugendlich dramatisch (naar wij dachten, hoe dan ook, wij wilden sowieso altijd al graag eens met de term “jugendlich dramatisch” schermen), en zij vertolkt met die stem het enige echt menselijke, ontroerende personage aan het hof. Dasch was recentelijk in Amsterdam ook in Die erste Menschen en Jenůfa te zien en te horen.

Lorenzo Viotti dirigeerde de Zemlinsky-opera (bijna) voorbeeldig, hoewel wat meer ruimte voor de zangers wenselijk was geweest. Het gehele Straussige-Raveliaanse klankspectrum kwam fraai gekleurd en intens aan bod, maar zoals gezegd: een tandje terug in volume ware wenselijk geweest.

Er was ook nog een regie. De opera speelt zich af aan het hof met een afzichtelijke dwerg in de titelrol. Men denkt dus al gauw: weelderige, veelkleurige hofkleding en als contrast een afzichtelijke achondroplastische homunculus. Maar waar vind je zo gauw een (letterlijk) ondermaatse tenor, oftewel: leefde Willy Caron  nog maar! Overigens zijn er wel tenors van geringe lengte te vinden, ik denk aan bijv. de fantastische Boiko Zvetanov. Voor het oersaaie decor en de oersaaie regie (er gebeurt niets) verwijs ik u naar de eerste twee foto’s. Hokjes, want: hokjesdenken! Hokjesdenken niet goed zijn! U goed onthouden moeten!

De regisseuse had een voor de hand liggende oplossing: de hovelingen werden varkens en de dwerg was een veelkleurige, imposante vogel en wanneer hij moest zingen: een soort hofnar. Lenneke Ruiten had het in een podcast over “kostuums die er eigenlijk niet zo goed bij passen”.

De regie was dus vertrouwd onzinnig, saai en belerend. We voelden ons wat dat betreft weer helemaal thuis. Maar: een gang naar het Muziektheater is daarom nog niet af te raden, want er klinkt fraaie, bijzondere en zelden uitgevoerde muziek.

Olivier Keegel