Wat er vooraf ging

Wij zijn bijzonder gesteld op de opera Madama Butterfly van Giacomo Puccini. Toen wij nog jong en onschuldig waren, was het onze “lievelingsopera”, een woord dat wij nu niet snel meer in de mond zouden nemen. Wij hadden elf uitvoeringen in onze cd-kast en bezochten Butterfly’s tot in verre, zelfs extraterritoriale omgevingen. Wij golden als “Butterfly-expert”, een term die wij nadrukkelijk verre van ons wierpen: een veelvraat is ook niet per definitie een culinair expert. Maar toch: in de befaamde operareizen onder leiding van de nog steeds hevig gemiste Fred Lingen mochten (= moesten, want Fred) wij het woord voeren als het een Butterfly-reis betrof. Ook werden wij uitgenodigd door het toenmalige STAD Radio Amsterdam om een uur te vullen met praatjes en plaatjes. Over Butterfly!

Gemoedsrust verstorend monster

Wij dachten de jaren die ons resten genoeglijk te kunnen vullen met een operaatje hier en een operettetje daar, totdat wij stuitten op een gemoedsrust verstorend monster: Madama Butterfly in de regie van dwaallicht Robert Wilson. Wilson had Puccini’s opera misvormd tot een zombie- c.q. robotachtig schouwspel dat tot in elke vezel het tegenovergestelde uitstraalde van wat Butterfly is. Warm en meeslepend werd ijskoud en technocratisch.

“Kitscherig”

Wilson beriep zich op de principes van het aloude Japanse Noh Theater, waarin emoties worden overgebracht door gestileerde, conventionele gebaren. Maar een slager beroept zich ook niet op de productieprincipes van de melkboer. Puccini-opera’s zijn geenszins geschikt en al helemaal niet bedoeld voor “gestileerde conventionele gebaren”. Het resultaat was dan ook rampzalig. Een soort gabber dance.  Zie hierboven hoe Roxana Briban in de hogelijk dramatische aria “Tu, tu piccolo iddio” verandert in een ijskonijnige marionet.

Wilson verklaarde destijds dat Puccini nooit zijn favoriete componist was geweest en dat zijn muziek erg kitscherig was. Bij Wilson geen kersenbloesems. En geen Puccini, en geen Butterfly, zouden wij eraan willen toevoegen.

Turandot in Parijs

Ontvlucht aan het voorspelbare Traviata-regiedebacle in Amsterdam togen wij naar Parijs om Turandot bij te wonen in de Opera de Paris. Drie jaar geleden vond in het Teatro Real te Madrid de première plaats van Wilsons versie van Turandot.  En wat denkt u? Daar was het Noh-theater weer met zijn archetypische figuren, allegorische symboliek en stereotiepe gebaren, ter vervanging van Puccini’s warmbloedige protagonisten, hyperhumane karakters en bevlogen actie en reactie. Het Noh-theater als verdienmodel, waaraan wij met frisse tegenzin 2 sterren schenken omdat er geen sprake is van perfide librettoverkrachting of boldoenerige actualisering. Bovendien komt de quasi-historisch en genre-vreemde ingreep bij Turandot net iets minder hard aan dan bij Butterfly. Ik hoef u, Puccini-liefhebber, niet uit te leggen waarom: kaplaarzen zijn bij Erica Terpstra ook minder storend dan bij Sylvia Hoeks.

Bob Wilson verklaarde ook nu weer : “Puccini’s muziek is erg kitscherig maar gaat ook erg diep.” Wellicht zien Mensen van Nu er een « interessante paradox » in, maar wij gevoelen bij deze woorden slechts een zeurderige aandrang in de schedel. Men zou toch denken dat de 80-jarige regisseur, voor wie het niet decennia gaat duren voor hij het expirerend loodje gaat leggen, op zijn oude dag tot een heroverweging van zijn keuzes en tot enige afstand van zijn verdienmodel zou kunnen komen. Het mocht  niet zo zijn: sinds deze vitale oudere, de knarse knar, ons voor de voeten loopt, lijkt hij het concept “oud en wijs” verdrongen te hebben. De laatste oude wijze moet Einstein zijn geweest, die ons niet alleen enkele natuurkundige trucjes naliet, maar ook (toen hij van zijn dokter geen pijp meer mocht roken) sigarettenpeuken verzamelde (recyccling ! milieu!), en op windstille dagen ging  zeilen omdat hij van een uitdaging hield (energiebewust!). Ook gaf hij zijn kleinzoon van acht colleges over de eigenschappen van zeepbellen (minderheidseducatie!).

Muzikaal meer te beleven

Gelukkig was er in Parijs….. (ALLEN: “muzikaal meer te beleven!”) Wij waarderen uw meedenken.

De titelrol was in handen van de in Nederland niet onbekende Elena Pankratova. Does that name ring a bell? Zij moest in 2016 in aller ijl uit Wenen overgevlogen worden naar Amsterdam, omdat het secreet Petra Lang ineens geen zin meer had in haar Kundry. DNO werd op vrijdag met de afzegging van Petra Lang geconfronteerd. Het zou allemaal nét kunnen lukken. Helaas was Pankratova’s vlucht vertraagd. Maar dan is er altijd Duitsland nog, of beter gezegd: de Duitsers. Die laten hun broedervolk niet in de steek. De Duitse mezzo (!) Alexandra Petersamer werd even van het Concertgebouw geleend, waar Petersamer aan een Walküre werkte.

Dorpsomroeper

Pankratova ging haar Turandot voortreffelijk te lijf met alle middelen die de dramatische sopraan ter beschikking staan. Haar instrument wordt nu eens ingezet voor messcherpe klanken maar schakelt schijnbaar probleemloos over naar standje fluweel. De allerhoogste noten zijn misschien wat gespannen, en de lagere regionen leden op gegeven moment enigszins onder Pankratova’s vermoeidheid. De hoogstwaarschijnlijk door de regisseur verlangde idioot overdreven frasering – bedoeld als teken van ceremoniële autoriteit, maar uitdraaiend op het geluid van een dorpsomroeper – was debet aan de iets mindere puntjes in een verder vlekkeloze uitvoering.

We’ll always have Guanqun

Guanqun Yu, als Liù, was overrompelend. Op deze momenten zijn wij geneigd in plaats van “stem” de spelling “STEM” te gebruiken. Zo’n prachtige stem en zo schitterend dat de goddelijke klank als het ware in je eigen middenrif resoneert. En niet alleen in het middenrif. Allesomvattende stimmliche esthetiek, en dat in de toch akoestisch niet ideale Bastille. Als wij de gewoonte hadden in een operahuis tranen te plengen, een gewoonte die wij nadrukkelijk NIET hebben, dan zouden wij nu de (evenmin aanwezige) zakdoek moeten trekken.

Helaas konden de heren geen gelijke tred houden met de prestaties van de dames. Gwyn Hughes Jones heeft het vibrato van de Tropicana Rups op de kermis van Weert. Hij moest zijn “Nessun Dorma” ten gehore brengen terwijl hij een soort jiu-jitsu training afwikkelde, want Japans. Het Noh Theater! “Mr Robert Wilson: How do you plead? Guilty or not guilty?” (Wilson’s inner voice: “Guilty as hell your honour.”

Carlo Bosi, die zich thuis voelde op zijn vier meter hoge  schommel, deed het naar behoren als Altoum, terwijl Vitalij Kowaljow als Timur net een puntje meer krijgt, vooral ook vanwege zijn acteren, acteren met de stem dus. Hij is lief voor Liú, en daar zie je niet veel van (want Wilson!), maar je hoort het wel. De Mandarijn werd vertolkt door Bogdan Talos, die onlangs nog een dekselse Macbeth bij de Deutsche Oper am Rhein neerzette. Hij zong fraai krachtig.

Ping Pang Pong: gaap gaap gaap

En dan onontkoombaar: de Chinese Kwestie. In deze versie leken de met hoogst irriterende gebaartjes uitgeruste, stomvervelende  Ping, Pang en Pong op verkeersagenten, perronconducteurs, klaar-overs (dit voor de oudere lezer) en vliegtuigbinnenzwaaiers. Ping Pang Pong: KAN DAT NOG WEL ANNO 2021?! Puur racisme toch? Hebben wij hier soms niet te maken met een door Shell, de NSA, Unilever, het Internationale Jodendom en het eveneens Joods Mondiale Bankagglomeraat geïnitieerde culturele appropriatie?  Wilson neemt hier, ondanks zijn vergevorderde leeftijd, krachtig stelling. De pindachinezen kregen een WIT geschminkt hoofd (statement!), en bovendien Westerse maatpakken (te leen, natuurlijk). Bovendien mogen zij in het mortuarium onthoofde hoofden stapelen. Probleem opgelost.

Gustavo Dudamel is van beroep dirigent, maar waant zich Che Guevara. Tout Paris ging uit z’n dak voor de gladjakker. Het orkest speelde overigens prima en ook de door Ching-Lien Wu  geboetseerde koorklank was fantastisch.
Wat waar is, is waar.

Olivier Keegel