Het is het beeld van de operawereld dat de huidige breinbazen ons nadrukkelijk willen inprenten. In een “ouderwetse” Traviata is Violetta een demi-mondaine, in een “afgestofte” Traviata is Violetta een hoer. Vaak, zo niet altijd, komt de “ouderwetse” versie overeen met wat componist en librettist voor ogen stond (de Violetta van Verdi en Piave) en is de moderne versie een greep naar de artistieke macht door kreupeldenkende regisseurs zoals, om dicht bij huis te blijven, Lotte de Beer en Corina van Eijk, waarbij de laatste zich van een proza bedient of laat bedienen dat van een ontstellende en modieuze onzinnigheid is, maar desalniettemin door de gekaplaarsde weilandbezoekers van Spanga voor zoete koeienvlaai wordt geslikt.

TOYOTA AURIS

Een parallel die dit absurde gebruik van de oppositie “traditioneel” versus “modern” illustreert: Stel, u bent in de gelukkige omstandigheid dat u een fonkelnieuwe Toyota Auris kunt aanschaffen. “De moderne versie maar doen?” vraagt de autoverkoper (jeans-met-colbert type). U wilt zich niet laten kennen, en het “doe maar” is eruit voordat u het weet. Als het voertuig wordt afgeleverd, blijkt dit over licht-ovale banden te beschikken, je kunt ermee voorthobbelen tot 30 km per uur. U protesteert, u wilde ronde banden om spoorslags met het gehele gezin naar de camping in het Zwarte Woud te vertrekken. “Tja, meneer, dan heeft u een probleem,” aldus de autoslijter, “dan had u maar een traditionele versie moeten bestellen, die heeft nog ronde banden. U wilde nadrukkelijk een moderne.”

Laat mij u het volgende voorhouden (“En dit zeg ik, opdat niet iemand u misleide met beweegredenen, die een schijn hebben.” 1 Kolossenzen 2:4): De vermeende tegenstelling tussen “traditionele opera” en “moderne opera” is een valse. Een veel helderder en meer verhelderende indeling c.q. tegenstelling is die tussen de librettogetrouwe en de niet-librettogetrouwe uitvoering.

Librettogetrouw betekent: men (de regisseur) eerbiedigt de plaats en tijd (en “uitdossing”) van het oorspronkelijke werk. Dit betekent geenszins dat er in de librettogetrouwe uitvoering geen gebruik zou mogen worden gemaakt van de modernste theatertechnieken. Verbeeldde men in de 18^e eeuw een ondergaande zon met een geel bord karton in een primitieve hijsconstructie, anno 2021 kan men een beter effect bereiken met video, belichting en zelfs hologrammen.

“Modern” kan dus zeker een rol spelen in de hedendaagse opera, zolang het maar geen verhullende term is voor het hoetelwerk van lijkenpikkende regisseurs die de librettist vierendelen en vervolgens zijn ingewanden  tentoonstellen om een schouwspel in elkaar te draaien dat vooral “urgent, actueel en verontrustend” moet zijn. Nog een opmerking terzijde: laat u nooit misleiden door het woord “eigenlijk”. Opgemelde hupsafladderaars zullen altijd bij hoog en bij laag beweren dat zij het libretto respecteren. Maar, aldus de kreupeldenkenden, het verhaal is niet wat het lijkt, maar betekent “eigenlijk”…. en vult u maar in, bijv. “de strijd van een sterke vrouw tegen discriminatie en uitsluiting”.

Bestaan er dan geen “moderne opera’s”. Zeker wel. Modern in de zin van “hedendaags”, net zoals er “hedendaagse” klassieke muziek bestaat.  En de moderne opera dient toegejuicht te worden. Hupsafladderigen wordt nogal eens terecht voor de voeten geworpen: “Zoek een componist, creëer je eigen opera, in plaats van een Wagner-opera lijkenpikkerig naar nazi-Duitsland te verplaatsen”. Een opmerking die hout snijdt.

Als “oerconservatief” (bron: Het Parool) en “onbetamelijk” (bron: DNO) operarecensent  bezoeken wij graag en stellen wij ons graag open voor moderne, eigentijdse opera’s. Wij geven toe, het is als fervent Verdiaan, Donizettiaan en Belliniaan even wennen, maar een zekere flexibiliteit betaalt zich uit. En men raakt erin thuis, en wel zodanig dat men meent te kunnen onderscheiden dat Robin de Raaffs Waiting for Miss Monroe (2011) een ernstige mislukking en Karlheinz Stockhausen een nuffige, door snobs aanbeden clown was.

UPLOAD van Michel van der Aa is nu zo’n onvervalste moderne opera in de juiste en daarmee beste zin van het woord. Hij maakt gebruikt van de modernste technieken (o.a. 3D) die hij verweeft met zijn muziek. UPLOAD, een zgn. “filmopera” (wij waanden ons somtijds in de CineMec te Ede), maakt spectaculair gebruik van de technologische mogelijkheden waarmee de theatertechniek verrijkt kan worden, zoals mobiele videoschermen en achtergrondprojectie. En hyper-spectaculair is deze voorstelling!

Van der Aas opera gaat over een vader en een dochter; in de door Van der Aa zelf geschreven tekst besluit de vader, met wensen omtrent onsterfelijkheid, zich te laten uploaden. De dochter is er enigszins door verrast, en we zien in flashbacks waarom de vader zich poliklinisch digitaal liet behandelen.

Wij noteerden voor u: (veel) elektronische muziek (uiteraard, zouden wij haast zeggen), een hammondorgel en het ongeveer 15-koppige Keulse ensemble Musikfabrik onder leiding van Otto Tausk. Dit ensemble werd in 1990 opgericht en richt zich op… hedendaagse muziek! Men werkt vaak in nauwe samenwerking met de componist en het orkest geeft zo’n 80 concerten per jaar in Duitsland en daarbuiten. Het eigen label Musikfabrik werd opgericht in 2014.

De klankwereld van UPLOAD is vrij atonaal maar “niet heel erg”.  En jawel, er is ook een onvervalste aria, maar u kunt uw Bellini-referentiekader beter even bij de garderobe afgeven. De muziek is heftig, koortsachtig en ook verrassend: wij genoten van het reeds genoemde hammondorgel, dat aan het eind van de opera, na al het elektronische geweld, de rol van goedmakertje leek te vervullen.  Hoe dan ook, wij kunnen u verzekeren: de opera is indrukwekkend en meeslepend. En aangenaam kort: 1,5 uur. Dan kan je in Amsterdam met enige moeite nog een restaurant vinden dat open is.

De solisten waren zeer goed en hadden beter verdiend dan de matig bezette zaal van het Muziektheater; dat er niet al te veel muzikale variatie in hun rollen zit, is niet hun schuld. Roderick Williams, die de rol van de vader op zich neemt, zong ook in Van der Aas Sunken Garden (en ooit nog eens in Butterfly bij de Reisopera, in de rol van Sharpless). Hij vertolkte zijn rol op zeer  indrukwekkende wijze. Topgozer!

De carrière van de  Amerikaanse sopraan Julia Bullock begon in 2015, maar is nog maar sinds een paar jaar goed op gang gekomen. Zij richt zich vooral op het niet-ijzeren en moderne repertoire. Bij DNO zit zij in alle opzichten goed, want Bullock is niet alleen FreekOssel-proof maar ook een veel gevraagde spreekster over gelijkheid en inclusie en wat er nog meer op die markt te verhapstukken valt. Wij beperken ons liever tot haar vocale rol in deze productie. Zij zong de prachtige aria “This Is Where You Are Now” magnifiek. Wereldmeid.

UPLOAD bood ons een gedenkwaardige ervaring. Wederom verliet Opera Gazet het Muziektheater in jubelstemming.

Olivier Keegel