Zoals meermaals in deze kolommen aangehaald bestaat er bij de mondiale bestuurlijke opera-elite, en in het bijzonder bij De Nationale Opera, een Index Artis Interdicti, een lijst met verboden opera’s. Voor DNO geldt ook nog dat zij bovendien over een Index Criticorum Indecorum (lijst met onbetamelijke recensenten) beschikt, maar deze kwestie ligt nu bij de Hoge Raad. Het is nog jaren wachten op de uitspraak.

Zijn opera Der Evangelimann is gebaseerd op een echte politiezaak.  Het verhaal draait verrassenderwijs om deze Evangelimann, een charismatische figuur met een geheim verleden, en zijn strijd tussen liefde en maatschappelijke conventies. De eerste akte speelt zich af in een Oostenrijks benedictijnenklooster, in het jaar 1820. Mathias, kloosterlingklerk, is verliefd op Martha, de pleegdochter van de magistraat Friedrich Engel. Mathias’ broer Johannes is jaloers op Martha’s warme gevoelens voor Mathias. Daar gaat hij wat aan doen. Wanneer de magistraat te horen krijgt wat er gaande is tussen zijn pleegdochter en Mathias, verbant hij Mathias uit het klooster. Martha gaat over haar nek van de  opdringerigheid van Johannes. Wanneer Johannes ziet hoe Martha en Mathias elkaar trouw zweren bij het afscheid, verandert zijn jaloezie in blinde haat en steekt hij het klooster in brand. Niet hij, maar Mathias wordt gearresteerd als de vermeende  Martinus van der Lubbe avant la lettre (voor de jongere lezertjes en alle slachtoffers van het geschiedenisonderwijs sinds 1968, klik HIER )

De tweede akte vindt 30 jaar later plaats in het Wenen van 1850. Mathias heeft twintig jaar uitgezeten en komt vrij. Reclassering bestond nog niet en hij wordt overal uitgekotst. Dan is er -ook heden ten dage nog een populaire oplossing- nog altijd de mogelijkheid om als rondtrekkende prediker door het land te reizen; een soort Timmermans, maar dan onbezoldigd. Deze tweede akte bevat het adembenemende, magnifieke “Selig sind, die Verfolgung leiden um der Gerechtigkeit willen”, gezongen door Mathias en een kinderkoor. Martha heeft zich intussen haast onopgemerkt van het leven beroofd, Johannes is op Dick Grijpink-achtige wijze    rijk geworden en woont in Wenen, Echter, hij lijdt aan de vliegende tering. ‘Ik zal in toorn en in grimmigheid wrake doen aan de heidenen, die niet horen’ zegt Micha 5:14, dus ons verbazen doen we niet echt. Dertig jaar na de heftige gebeurtenissen in 1820 ontmoeten de broers elkaar weer. Mathias vergeeft Johannes, die zo in vrede kan sterven. Een hele opluchting.

Het hoogtepunt van de populariteit van de opera was het gala in januari 1927, toen in de Staatsoper Wien Kienzls 70e verjaardag werd gevierd. In de hoofdrollen Richard Tauber en Lotte Lehman.

De opera’s van Kienzl verdwenen eind jaren ’20 en ’30 geleidelijk uit het repertoire. Richard Strauss en Franz Schrecker namen het stokje over.

Met de première van Der Evangelimann in 1895 werd Wilhelm Kienzl in één klap beroemd en op den duur financieel onafhankelijk; hij behoorde tot de eerste generatie componisten die profiteerde van de ontwikkeling van de opname-industrie.

DE MUZIEK

De muziek van Der Evangelimann is kenmerkend voor de romantische periode, met lyrische melodieën en dramatische orkestrale begeleiding. Kienzl maakt gebruik van verschillende muzikale stijlen en invloeden, waaronder volksmuziek en kerkelijke gezangen, om de sfeer van het verhaal te versterken. Hoewel de opera niet zo bekend is als sommige andere werken uit die tijd, wordt de muziek over het algemeen gewaardeerd om zijn emotionele kracht en expressiviteit. En de tophit “Zalig zijn zij die vervolging lijden” heeft eeuwigheidswaarde.

Er waarom wordt Der Evangelimann dan tegenwoordig toch zo zelden uitgevoerd? Waarschijnlijk spreekt het verhaal MENSEN VAN NU niet meer zo aan. Maar het originele libretto is toch een quantité negligeable geworden? Dus dat kan het probleem niet zijn. De strijd tussen liefde en sociale conventies vinden we in 3276 opera’s terug, dus dat kan ook het bezwaar niet zijn. En met de specifieke setting en context van het 19e-eeuwse Oostenrijk zullen de vermodderde regisseurs die de cursus ‘met een glimlach onzin verkondigen en uit je nek lullen’ met een tienplus hebben afgerond, ook wel raad weten.

Maar heus, er zijn nog steeds onder peudoniem levende (gevreesd worden paraplu en bierfles) operaliefhebbers die Der Evangelimann graag eens zouden bijwonen. En er zijn nog operagezelschappen en festivals die zich  richten op minder bekende werken.

ZAUGERFLÖTITIS

Vooralsnog is “Selig sind, die Verfolgung leiden” vooral nog te horen op crematies en begrafenissen, en wordt de kudde Amstelgangers met zachte dwang naar de jaarlijke Zauberflöte geleid.

Olivier Keegel