MADAMA BUTTERFLY in Heidelberg

Mad Dogs & Englishmen

Madama Butterfly is ruim 400 keer uitgevoerd door The Royal Opera. De eerste uitvoering was in 1905, een jaar na de première in La Scala. Ook komend seizoen wordt Butterfly in Londen hernomen:  de productie uit 2002 van Moshe Leiser en Patrice Caurier. De rol van Cio-Cio San zal worden vertolkt door Lianna Haroutounian en Dan Ettinger  is de dirigent.

Maar dat gaat natuurlijk zomaar niet! Oliver Mears, intendant van The Royal Opera, is een woke-gekkie van de eerste orde. Hij heeft een blik academici opengetrokken en de hele zaak ging op de schop: het ging niet meer om de opera, maar om de correcte weergave van de Japanse cultuur. Een jaar lang werden make-up, pruiken,  kostuums en bewegingen in politiek correcte zin herzien. Er werd een bewegingsconsulente aangesteld: Sonoko Kamimura. Zij bracht ingrijpende, soms maar moeilijk te begrijpen veranderingen aan: zo moet Suzuki’s linkerhand altijd boven op haar rechterhand liggen. Jazeker! Voor een stoffig-traditioneel publiek niets minder dan een schok.

De productie wordt ondersteund door een tentoonstelling, te vergelijken met de uitleggerij van de tenenkrommende Introducties in de foyer: ”U moet natuurlijk wel beseffen dat in die tijd…” etc. etc. Het publiek mag meepraten over de afgestofte en met een Japanse cultuurinjectie verdeftigde Butterfly en men behoeft daarvoor geen erkend Japanoloog te zijn. Praktijkervaring telt, bijv. als logé in een Japans concentratiekamp, voor zover nog in leven. Ook wordt veel verwacht van de hoogbejaarden  die in 1942-1944 hun inzichten met de Japanners mochten delen bij het aanleggen van een spoorweg.

Puccini en operaliefhebbers pur sang hebben één ding gemeen: het kan hun geen zak schelen of Suzuki’s linkerhand op de rechterhand ligt of andersom. Mensen van Nu zijn echter geheel ontstemd als Suzuki’s rechterhand boven op de linkerhand ligt. “Ouderwets!” “Kitsch!” “Een opera is geen museum!” “Als men Suzuki’s rechterhand op de linkerhand ligt, dan heeft men niets van urgent en grensverleggend muziektheater begrepen.” En met weemoed denkt men terug aan Robert Wilson’s Madama Butterfly, die precies wist hoe Japanners bewegen: als robotten met een vergevorderde vorm van Parkinson.

Puccini heeft zich, als vakman, overigens behoorlijk verdiept in de Japanse muziek. Het tragische liefdesverhaal speelt zich nu eenmaal af in Japan, en een compositorisch genie maakt daar wat van: uiteraard in zijn partituur. Hij bestudeerde de Japanse muziek terdege en nam zelfs elementen van tien traditionele melodieën in zijn Butterfly-partituur op. Het toneelbeeld moet er Japans uitzien, en de Japanners ook. C’est tout. Verder niet zeiken.

Voor de overweldigende muziek van Madama Butterfly komt men toe met een simpel toneelbeeld. “It’s all in the music,” zoals Callas al zei.

NB: de afbeeldingen zijn niet van de bezochte uitvoering, maar van de tweede cast.

Duitsland is zoals u weet gezegend met tal van operahuizen, en in Heidelberg bezochten wij Madama Butterfly, een pareltje.  In een zeer eenvoudig decor, het “fiorita asil”, het opdeelbare en draaibare huis van Cio-Cio San, en vanuit de orkestbak, werd de zaal een fraai staaltje Puccini toebedeeld. De titelrol werd uitstekend vertolkt door de Butterfly der Butterflies, de Koreaanse Soojin Moon. Zij is de onbetwiste prima donna van deze opera. De kloekmoedige zangeres heeft een onontkoombare présence; met haar krachtige, ronde sopraan en een immens expressief spectrum leidt zij “Povera Butterfly” op een ravissant radicale en intense manier naar de afgrond. Wij hebben Soojin Moon vaker in Butterfly mogen zien en horen. Deze keer viel mij speciaal de krachtige wijze van acteren op.

In de enscenering van Adriana Altaras wordt strikt de hand gehouden aan het libretto en staat de liefde van Cio-Cio San centraal. De sterke punten liggen duidelijk in de karakterregie. Ja, wij werden deze avond vergast op een échte Puccini en een echte Cio-Cio San, zonder enige omhaal die niet zelden onbeheersbaar wordt en kan leiden to wanproducten als de Butterfly van de Welsh National Opera, waarin Butterfly vanuit een verkeerstoren uitkijkt naar Pinkerton, terwijl Suzuki in de  Jacuzzi Shower Cabin de kopjes omwast. (Zie linker kolom.)

De Amerikaanse tenor Chaz’men Williams-Ali maakte zijn debuut in Duitsland met de rol van Pinkerton. Een fraaie, zij het ietwat wisselvallige stem. In het begin van de eerste akte leek hij zich te ontpoppen als een soort Oliver Hardy, compleet met een vrolijk dansje. Dat doen marineofficieren niet (wij kunnen het weten). Wij vreesden een regie-ingreep. Dat viel mee. Wat het dan wel moest voorstellen? Geen idee. De leeghoofdigheid van Pinkerton? Gelukkig werd zijn rol al snel “in het normale” getrokken, maar qua casting was de ietwat zwaarlijvige Chaz’men Williams-Ali bepaald geen topkeus.  Een sumoworstelaar als middelpunt van Holiday on Ice. Wij deden ons uiterste best om ons geheel geen voorstelling te maken van de consummatie van het huwelijk tussen de 15-jarige Cio-Cio San en deze zwaargewicht.

De overige rollen waren goed maar ook weer niet héél erg verschrikkelijk goed bezet Vandaar een gemeenschappelijk cijfer: een 8.

Onder leiding van Tweede Kapelmeester Paul Taubitz (wij schatten zijn leeftijd op 25 jaar) kwam het Heidelbergs Filharmonisch Orkest tot een aangrijpende, spectaculaire uitvoering. Alles onder Pucciniaanse hoogspanning, maar nooit gezwollen of hypersentimenteel.

Tja, en dan zit je vrijwel de gehele avond te genieten, en dan krijg je een klap in je gezicht die je de eerste weken niet meer te boven komt. Een ontluisterend moment, dat wij u, uit hoofde van onze functie, toch niet mogen onthouden. U zult er niet blij mee zijn, maar ik deel de schokkende ervaring toch met u:

LADY PINKERTON DROEG GEEN HOED!

Olivier Keegel