DISCUSSIE

Zodra het Regietheater ter sprake komt, wordt men boos; de tegenstanders ervan maar nog meer de voorstanders. Dat wij vóór librettobetrouwe en (dus) episodisch correte uitvoeringen zijn,  hebben wij uitvoerig betoogd en met redenen omkleed. Maar een heldere uiteenzetting van hetgeen de zgn. “actualisering” c.q. wijziging van het libretto toevoegt aan het oorspronkelijke werk, is nergens of moeilijk te vinden.

Enkele dagen geleden schreven wij een stukje over het artikel van Lynn René Bayley, getiteld “Regietheater, The Ruination of Opera“. Wij weidden op persoonlijke titel danig uit, maar maakten toch voldoende duidelijk wanneer wij uit het artikel van Bayley putten.

Zodra het Regietheater ter sprake komt, wordt men boos; de tegenstanders ervan maar nog meer de voorstanders. Dat wij vóór librettogetrouwe en (dus) episodisch correcte uitvoeringen zijn,  hebben wij uitvoerig betoogd en met redenen omkleed. Maar een heldere uiteenzetting van hetgeen de zgn. “actualisering” c.q. wijziging van het libretto toevoegt aan het oorspronkelijke werk, is nergens of moeilijk te vinden.

DNO zegt over de aankomende Agrippina dat regisseur Kosky er een “hedendaags meesterwerk” van heeft gemaakt: ”geen toga’s maar maatkostuums.” Het waarom van het uit zijn verband rukken van Händels opera komt niet eens ter sprake en het bewierookte “jonge publiek” vraagt er niet eens naar: men weet niet beter.

Pierre Audi verklaarde eens dat de “traditionele” (verkeerde woordkeuze, maar wij laten het hier even voor wat het is) nu echt wel voorbij was. Nu is Audi geen operakenner, maar een regisseur, dus we moeten er niet zo zwaar aan tillen. Maar nooit zette iemand de nodige vraagtekens bij zijn bizarre en niet met de waarheid strokende verklaring. Fait accompli!

Wij hebben nooit een doorwrocht artikel gelezen waarin overtuigend werd bewezen dat Wagner beter tot zijn recht komt als de Rheintöchter sletterige New Yorkse hoeren zijn, en dat Die Zauberflöte (onze lievelingsopera, helaas maar zo zelden uitgevoerd) duidelijk aan waarde wint als de Koningin van de Nacht zich als een blinde mol een weg langs een muur baant, terwijl ze “O zittre nicht” zingt.

Wij hebben in Opera Gazet eens tien artikelen gewijd aan de meest gebruikte pro-Regietheater drogredenen. Tien artikelen, nog steeds te lezen, met de titels:  1. Opera is geen museum! 2. Opera is meer dan alleen maar mooie plaatjes. 3. Een enscenering die trouw is aan het libretto? Stomme frontale toneelzang! 4. Zoals u het wilt… dat kan tegenwoordig niet meer! Dat is belachelijk! 5. Opera moet begrepen worden door moderne mensen met moderne middelen. 6. Zo saai! 7. Regietheater trekt jonge mensen aan, zonder jeugd is de opera ten dode opgeschreven. 8. Wagner zei het zelf: “KINDER MACHT NEUES!” 9. Verdi zelf heeft Ballo in Maschera van Zweden naar Boston verplaatst: waarom zou een regisseur deze opera niet naar het milieu van de Russische maffia verplaatsen?

Tja, hell is empty and all the devils are here.

Wij hebben nog eens gekeken naar de commentaren c.q. discussie onder het artikel van Lynn René Bayley. De argumenten van de voorstanders van “urgent, ontregelend en actueel muziektheater” bezorgen ons aandrang in de schedel en een lijdensemmer die tot op de bodem geleegd moet worden. Maar wij zijn hier niet voor ons plezier, maar uit plichtsbesef tegenover De Mensen. Albert Einstein schreef “Der Hauptgrund für Stress ist der tägliche Kontakt mit Idioten”. En als opera bijna een “tächlich kontakt” is, dan is de Zegepraal der Oppervlakkigheid vrijwel constant in het vizier.

Een kleine bloemlezing uit de commentaren onder het artikel van Lynn René Bayley’s artikel. A is een verlicht Mens van Nu, B (vaak Bayley zelf) de opposant.

A: Stel je voor dat je zo’n oppervlakkige en starre kijk hebt op kunst. De politieke opvattingen van de auteur [ Bayley] zijn net zo reactionair zijn als haar esthetische opvattingen.

B: Wat is er “oppervlakkig” of “star” aan de aversie tegen opera’s die worden bijgewerkt naar een tijdperk of een situatie waarin ze niet thuishoren? Kunst is juist tijdloos, zoals Jon Vickers zo vaak zei: “Kunst roept vragen op, maar geeft geen antwoorden.” Die Meistersinger speelt zich af in de tijd van de Meistersingers in Duitsland. Het speelt zich niet af in de late 19e, late 20e of vroege 21e eeuw. Don Carlo speelt zich af tijdens het bewind van Koning Filips II in de 16e eeuw. Het is onzinnig om deze verhalen, of welke andere dan ook, bij te werken. U, als toeschouwer, wordt verondersteld de achtergrond te kennen en deze gebeurtenissen en de onderlinge relaties van de personages, indien u wenst, te projecteren op uw eigen, individuele leefwereld. Dat is wat echte kunst is. Regietheater is een stelletje snotterige psychoten: “Kijk eens hoe raar en walgelijk ik dit kan maken” of “Laten we ons verkleden en doen alsof de Rheintöchter sletterige New Yorkse hoeren zijn.” Ik hoef Jemmy in Guillaume Tell niet te zien met twee wc-brillen aan weerszijden van haar hoofd, terwijl Tell aanlegt om de pijl op haar af te schieten. Dit is niet “tot nadenken stemmend”; het is perverse onzin. Zeker, je kan producties opvoeren met minimale decors, fantasierijke belichting en soms fantasierijke kostuums zolang de plot van de opera niet historisch is. Niemand heft het recht om een klassieke opera te perverteren, net zomin als men het recht heeft om van Tom Sawyer en Huck Finn homoseksuele minnaars te maken.

Often Zauberflötitis patients fell into the hands of quacks.

A: Dom. Echt dom, zulke hatelijke opmerkingen. Er is genoeg museale [!] opera te vinden voor jullie allemaal … stop met klagen als niet alles naar JOUW zin is ….

B: Nee, ik zal niet stoppen met klagen want erbij verzonnen idioterie en perversie hebben geen plaats in opera. Klassieke opera’s zijn  niet het bezit van hen die ze willen verwoesten en  verdraaien. “Museale opera”? Waar heeft u het in godsnaam over?   In oude opera’s worden universele waarheden over kunst en persoonlijke relaties uiteengezet, die u als kijker/luisteraar moet interpreteren en ad libitum toepassen op wat u maar wilt. En men deze opera’s in verband brengt met naakte dames en heren, nazi’s, krankzinnigengestichten en reusachtige knaagdieren, dan is degene die daar vrede mee heeft degene die haatdragend is en de samenleving en menselijke relaties als geheel wil perverteren. Als het artikel  [van Bayley] u niet bevalt, lees het dan niet. Begin uw eigen blog en verspreid uw krankzinnige onzin. Of, zoals ik al eerder zei, schrijf uw eigen opera’s die overeenkomen met uw krankzinnige visies op de maatschappij en laat de klassiekers met rust. U hebt gewoon niet het recht om geweldige kunst te verpesten.

A: Maar denk je niet dat elke opera, op een gegeven moment, zijn einde bereikt? Ik vond moderne ensceneringen altijd nodig om een genre in leven te houden dat, anders Adorno’s voorspelling, anders zou leegbloeden en ineenstorten. Natuurlijk kan iemand zijn eigen opera schrijven, maar de realiteit is dat negentig procent van de opera’s die gespeeld worden,  van componisten zijn die al meer dan honderd jaar dood zijn. En het aspect van trouw aan het origineel kan heel goed bereikt worden zonder de woorden die zo vaak herhaald worden dat ze daardoor betekenisloos worden. Ik begrijp de frustratie over de “schokkende beelden” die fantasieloze regisseurs hanteren, maar de veroordeling van het hele regietheater lijkt me wat t ever gaan. Er valt immers veel te leren van dit  soort nieuwe interpretaties! Zelfs als het laboratoriumratten zijn die Lohengrins onthechting van het e sterfelijke belichten.

Don Giovanni at the funny farm. (Where Dmitri Tcherniakov should have been.)

B: Nee, “elke opera bereikt op een gegeven moment” niet noodzakelijkerwijs zijn einde, en als dat wel zo is, dan heeft het zeker geen neurotische, infantiele en ongepaste enscenering nodig om het genre “levend te houden”. Uw probleem is dat u blijkbaar gehersenspoeld bent. Als u een kunstwerk niet mooi vindt zoals het nu eenmaal gemaakt is, zelfs als u het een beetje wil aanpassen (zoals Wieland Wagner deed met de opera’s van zijn grootvader), dan moet u gewoon uw eigen opera schrijven die past bij uw krankzinnige enscenering. Het hele punt is dat elk publiek intelligent genoeg moet zijn om het werk op zijn of haar eigen manier te interpreteren door te kijken naar wat de dramaturg/librettist en componist bedoeld hebben. En ik vind al helemaal niet dat er iets te “leren” valt van deze Regietrash, want dat is wat het is, trash. Wilt u een opera voor laboratoriumratten schrijven? Ga uw gang, maar laat Lohengrin met rust. Er is geen enscenering met laboratoriumratten nodig om mij te laten “nadenken” over zijn “onthechting van het sterfelijke”. Iedereen met hersens kan dat inzien.

B2: Ik herinner me, minstens 55 jaar geleden, dat ik een recensie las van Wozzeck, waarin werd vermeld dat op een bepaald moment in de productie de soldaat achter een tafel gaat staan en weer naar voren komt met een urinemonster voor de dokter. Op dat moment kon ik het niet geloven. Zo’n urinemonster lijkt nu zo tam en onschuldig; de hedendaagse versie zou waarschijnlijk een negen meter lange penis voorschrijven. Ik vraag me echt af of de twee of drie mensen die kritiek hadden op het artikel van mevrouw Bayley echt van opera houden. Ik bedoel echt van opera houden,  tot het punt waarop de muziek hun hartslag sneller doet kloppen, de adem doet inhouden en. de muziek en/of de uitvoering tranen in de ogen brengt. Ik betwijfel het. De aanwezigheid bij een opera geldt te vaak als “happening”, en de dagen erna volgen andere “happenings”, misschien in een museum of een popconcert. Openbare geselingen zijn alweer een tijdje verboden zijn, behalve, blijkbaar, in operahuizen, waar regisseurs nog steeds een betalend publiek geselen. Goed werk, mevrouw Bayley. Schrijf verder!

Olivier Keegel