De interactie met het publiek

De magie van de opera

Ik houd niet van dat woord “magie”, hoewel ik het  in een moment van onoplettendheid en schedelzwakte zelf wel eens gebruikt zal hebben. Het is een kunstmatig opgewaardeerd woord voor “prachtig”, “adembenemend” etc. Dit verschijnsel, verdeftiging, is niet beperkt tot de podiumkunsten. Wie heeft er nog een “hobby”? Nee, u heeft een “passie”, en u wordt niet geboeid of zelfs ontroerd door  “E lucevan le stelle”, nee, u wordt “geraakt”.

Ook heb ik ernstige twijfels aan het bestaan van een substantiële “interactie tussen artiest en publiek”. Waarin zou deze concreet moeten resulteren? Een langdurig uitblijvend applaus aan het einde van Mahler IX kan er zeker op duiden dat het publiek onder de indruk was (of dat men niet wist of het nou echt afgelopen was of niet, je weet het nooit met Mahler IX), maar dat is geen interactie. Voor interactie moeten twee partijen beïnvloedend op elkaar reageren.

Het is een anekdote met een baard, al verscheidene malen door mij aangehaald. Vaste lezers van mijn bijdragen (zijn er andere?) kunnen de volgende alinea gerust overslaan.

Begin jaren 90 trof ik Vladimir Asjkenazi op het avondlijke terras van Hotel Imperial aan de Kärntner Ring. Wij raakten zowaar aan de praat, óók over de door vele artiesten, musici in dit geval, geprezen of als onvoldoende c.q. afwezig beschouwde “interactie met het publiek”. Asjkenazi, die in die week enkele recitals verzorgde, vertrouwde toe: “De enige gewaardeerde interactie tussen publiek en mij, is dat ik niet afgeleid word, en dat het publiek zich muisstil [‘die Klappe halt’] houdt, liefst ook tussen de delen van een sonate.”

Vladimir Ashkenazy – Bach: French Suite No.5 in G, BWV 816 – 5: Bourrée

“Muisstil“, dat is natuurlijk een vreemde uitleg van het woord “interactie”; want de geschetste ideale situatie is vrij van elk effectief reageren van de ene groep op de andere (in dit geval) enkeling. Eenvoudig gezegd, één geniale pianist produceert geniale muziek en één cohort zwijgt en consumeert.

Toch geven veel zangers, ik bepaal mij daar nu even toe, hoog op van de interactie met het publiek, welke illusie vaak openbaarlijk  geïnitieerd wordt met het cliché “I love being in Amsterdam, Berlin, Southampton, Bologna, Rome etc. etc.”, in vakkringen wel het Renée Fleming-openingsgebed genoemd.

Uiteraard zit ook hier weer voor een groot deel de commercie achter. “You’re such a wonderful audience” en “I love you Amsterdam” komen voort uit dezelfde mediatraining die een topscorer die 7 doelpunten scoort laat zeggen ”zonder mijn teamgenoten was dit nooit gelukt”, of de trainer die na een 5-0 nederlaag verklaart “als dat eerste doelpunt niet valt, krijg je een heel andere wedstrijd”.

Een andere verklaring voor de vermeende interactie tussen zanger en publiek kan autosuggestie zijn. Een tenor die in Rossini’s Otello de avond van zijn leven heeft – alles lukt, alles klinkt prachtig – zal zelden klagen over gebrek aan interactie met het publiek. Ik moet hier nogmaals benadrukken dat het hier niet om alle podiumkunsten gaat, maar uitsluitend de muzikale. Toon Hermans’ genialiteit was gebaseerd op het samenspel met het publiek, zo ook menige cabaretvoorstelling, en dat is dan ook precies de reden waarom ik er niet naar toe ga. Een laatste mogelijke verklaring voor het veronderstellen dat er zoiets als “interactie tussen zanger en publiek” bestaat, is de ijdelheid van het publiek zelf: het waanidee dat het iets aan de artistieke prestatie heeft bijgedragen. En een ijdel publiek is een kassagericht publiek.

Het jaarlijkse dieptepunt van afstotelijk hoetelwerk: robot met das  pleegt interactie met black-tierobots.

Zo komt alle genoemde naargeestige triestigheid bij elkaar

Moest er gewoon van huilen

Als ik zuiver voor mijn plezier naar de opera ga, dus niet als recensent, dan staan voor mij twee dingen centraal: de opera(uitvoering) en de genoeglijkheid die ik eraan ontleen. Ik ben niet zo iemand bij wie uit gemaskeerde ijdelheid (kijk mij eens gevoelig zijn c.q. deze opera door en door begrijpen) “de waterlanders” tevoorschijn komen. Ik heb in een operazaal nog nooit één traan gelaten, behalve bij een van de laatste voorstellingen met Edita Gruberova: uit ellende. Bernard Haitink ontving eens een brief van een bewonderaar die hem schreef dat hij tijdens een vertolking van Mahlers Derde voortdurend (?) had zitten huilen. Haitink: “Als compliment had dat misschien wel wat aardigs, maar ik vond het ook alarmerend. Eerder een geval voor de psychiater dan voor de concertzaal.”

Alles wat mij tijdens een operabezoek afleidt, irriteert mij in meer of mindere mate. Wij noemen: “Iets grappigs doen” in de foyer vóór de voorstelling, bij De Liefde voor Drie Sinaasappelen krijgt iedereen een sinaasappel aangeboden. Of een nergens in het libretto voorkomend mimespel tijdens de ouverture, zéér kwalijk in diverse opzichten. Publiek dat door de ouverture heen kletst, “want het is nog niet echt begonnen” en een orale obsessie heeft met pepermuntjes. Solisten die grappigerwijs opkomen vanuit de zaal (het doorbreken van de vierde wand is heiligschennis; zij die erdoor gescheiden worden hebben geen gemeenschap, slechts een gemeenschappelijk belang).

MAHLER 3: “Ik moest de hele tijd huilen…”

Voor Arbeiders verklaard: laat mij, in de ene wereld, nou lekker anoniem in het donker zitten, en kennisnemen van een andere wereld, waar ik in geen enkel opzicht toe behoor, maar waarvan muziek, zang, mij vaak tot oneindige genoeglijkheid strekt.  Pas étonnés de nous trouver dans un monde différent.

Bravi !

Bij een concert, de dirigent die gaat uitleggen: wie was die rare Beethoven nou eigenlijk. Bij een opera, de inleiding, een half uur voor aanvang (een opera ként men, en zo niet, dan bereide men zich al dan niet digitaal voor met een biografie; Juffrouw Ooievaar kan haar ijdele exposés beter tot de familiekring beperken). En natuurlijk de lieden die “bravi/o/a” roepen als de laatste noot nog niet is uitgeklonken. Weerzinwekkende gilletjes in plaats van applaudisseren na een voorstelling. (In margine: “bravi” wordt altijd met meer volume toegeschreeuwd dan brava of bravo; wij, operakenners, weten immers dat het “bravi” is  – we zijn kind aan huis bij de opera.)

Hoe vreselijk is dit alles, en dan heb ik het (deze keer) niet eens over de terreur die regisseurs over ons uitoefenen en de abominabele kleding van m.n. het Amsterdamse publiek: de korte broek en het T-shirt (ook bij oudere heren) zijn reeds meermaals waargenomen.

Ja, hoe vreselijk is dit alles!

De ondraaglijkheid der dingen valt niet eenvoudig weg te nemen. Toch één advies: ga naar a) Salome  of 3) Der fliegende Holländer in een regionaal operatheater in Duitsland. Beschaafd, anständig gekleed publiek, geen pauze. U krijgt gegarandeerd a) een gedecapiteerd bloederig hoofd en een Sluierdans, en b) spinsters aan een spinnewiel i.pv. op een hometrainer, en een zich in zee stortende Senta.

En daar gaat het tenslotte om.

Olivier Keegel