Bánk bán van Ferenc Erkel
Een immer dankbaar onderwerp is de ten onrechte nooit (meer) uitgevoerde opera. “Ten onrechte” is een subjectief, althans zeer rekbaar begrip. Toch bestaat er onzes inziens in grote lijnen wel een bepaalde consensus. Weinigen zullen erom rouwen dat Waiting for Miss Monroe van Robin de Raaff nooit (meer) wordt uitgevoerd. En weinig operaliefhebbers zullen er overwegende bezwaren tegen hebben dat Haydns in 1958 herontdekte vermakelijke opera La fedeltà premiata zo nu en dan weer op het programma staat – vorig jaar nog in een zeer succesvolle uitvoering door de Londense Guildhall School of Music & Drama.
Bánk Bán. Levente Molnár (Bánk Bán) en Ildikó Komlósi (Gertrud).
Bangkok
In het begin van dit decennium verbleven wij elk jaar gedurende de wintermaanden in Bangkok, waar wij enkele culturele hand- en spandiensten voor de Nederlandse Ambassade mochten verrichten. Wij organiseerden concerten waarvoor wij Nederlandse zangers uit Nederland lieten overkomen. Business class uiteraard, mede dankzij uw gulle, via fiscale bemiddeling ter beschikking gestelde giften.
Tijdens een van deze concerten bracht de ingevlogen bariton van dienst een aria ten gehore, waarover hij zich tijdens het samenstellen van het programma zeer enthousiast had betoond. Ik had mijn twijfels, maar belangrijker: ik had ook de supervisie over het programma. (Er is in Bangkok nog nooit zoveel operette ten gehore gebracht.)
Plácido Domingo zingt “Hazám, hazám” uit Ferenc Erkels Bánk bán. Plácido Domingo Classics festival 2019.
Mijn avontuurlijke en liberale geest koos voor het ongewisse! Het ging om de aria “Hazám, hazám” uit de opera Bánk Bán van de Hongaarse componist Ferenc Erkel. Noch van de aria, noch van de opera noch van de componist had ik toen gehoord. (Was te obsessief bezig met mijn idool Callas.) Welk een plezierige kennismaking, zo constateerde ik tijdens de repetities, en constateerden ook de Nederlandse expats tijdens de uitvoering op de ambassade.
Boedapest
Deze opera wordt nog steeds maar weinig uitgevoerd, wij vrezen dat de melodieënrijkdom niet echt in het voordeel spreekt van grensverleggend, verontrustend en urgent muziektheater. Een snelle internetzoektocht brengt ons, niet verwonderlijk, bij Boedapest. De Hongaarse Staatsopera opent elk seizoen met deze opera (ons niet bekend of dat nog zo is), en is er ook mee op tournee geweest. Er bestaat ook een filmversie (2002), met Eva Marton.
Maar om Bánk Bán in persoon bij te wonen zul je naar Boedapest moeten. En sinds wij in het toen nog communistische, toenmalige Tsjecho-Slowakije voor een tribunaal werden gesleept wegens poging tot het smokkelen van een trompet, zijn wij niet meer bijzonder happig op tripjes ten oosten van München, uitgezonderd Wenen uiteraard. PTSS! En de hulphond wordt niet vergoed door de verzekering.
Bánk Bán (1861) van Ferenc Erkel is een patriottische opera over Hongaren die in opstand komen tegen buitenlandse bezetting. Bán betekent zoiets als hertog, en Bánk is de naam van de titelheld. Hongarije wordt geregeerd door een corrupte, uit Merano afkomstige koningin, Gertrud. Bánk en zijn medestrijders komen in opstand. Succesvol! Koningin en haar spaghetti vretende kliek worden succesvol ter dood gebracht, een bevrijdingskoor klinkt. Helaas, te vroeg gejuicht, de rollen worden omgedraaid. De patriotten worden geëxecuteerd en Bánks echtgenote wordt verkracht en werpt zich in het ijskoude water. De opera kent dus een tragisch einde, dat lijkt geen overdreven constatering. Wij zouden menen: genoeg reden om het werk op de planken te brengen: geen happy end, dat is toch een aanbeveling.
De muziek die Erkel componeerde, is alleraardigst. Denk zigeunermelodieën, hoewel het woord “zigeuner” natuurlijk duidt op de racistische vooroordelen van de witman. Liever spreken wij dus van “Paprikamelodieën op Hongaarse Wijze”. In de partituur heeft de dulcimer, broertje van de citer, een plaats gekregen, en dan is de goulashsoep nooit ver weg. Een van de hoogtepunten in de opera is de reeds herhaaldelijk genoemde en getoonde aria “Hazám, hazám” (“O vaderland, O vaderland”).
Met de rol van Bánk Bán is trouwens iets opmerkelijks aan de hand. Oorspronkelijk was deze geschreven voor bariton, maar na talrijke bewerkingen werd Bánk Bán een kwart (van G-klein naar C-klein) gepromoveerd tot (helden)tenor. Recentelijk werd de oorspronkelijke bariton weer in ere hersteld.
En zodra de woorden tenor en bariton in één zin voorkomen, denken wij natuurlijk meteen aan Plácido Domingo (zie filmpje). En laat hij de aria “Hazám, hazám” nu inderdaad op zijn repertoire hebben! En ook nog in het Hongaars! Net zo makkelijk!
De opera is verkrijgbaar op cd (HIER klikken) met József Simándy, (wél) een echte heldentenor. Zijn „Hazám“ wekt associaties met het Wolgalied uit Der Zarewitsch van Franz Lehár. Ook de dvd met de film is verkrijgbaar (klik HIER), maar ook in afleveringen te zien op YouTube.
Olivier Keegel
