Brieven in de opera. Deel 1.
Schrijf je een brief of lees je hem zingend voor? Veel componisten hebben deze dramaturgische keuze moeten maken. Onze interesse gaat hier enkel naar brieven die op het podium gezongen of voorgedragen worden. Wij vergeten dus die brieven die, hoewel zij een rol spelen in de opera, niet door een stem worden gedragen. We gaan voorbij aan de brief die Rosine in het geheim aan Lindor schreef en waarvoor Figaro als tussenpersoon fungeert. Ook hebben we het niet over de brief die Micaela aan Don José gaf, namens zijn moeder… Waarom kiezen we dit toch vrij magere motief om enkele lyrische werken ten tonele te voeren? In deze tijden van e-mail, sms, tweets en emoticons, ongetwijfeld uit nostalgisch verlangen naar ganzenveer, pen, inkt en papier waarop gekrabbeld of elegante tekeningen werden gemaakt. Maar zeker ook voor het plezier om enkele lyrische bladzijden met wisselende sferen te bezoeken, van Mozart tot Offenbach, van Verdi tot Britten. En om de lezer uit te nodigen deze beknopte bloemlezing aan te vullen met zijn of haar eigen herinneringen.
You can have any review automatically translated. Click the Google Translate button (“Vertalen”), which can be found at the top right of the page. In the Contact Page, the button is in the right column. Select your language at the upper left.
Lyrische briefmuziek
“Lyrische briefmuziek” is het summum van emotie. Ze is het product van een impuls, van een vurige noodzaak, het effect van een energie, van een drang die de componist moet weten te vangen en uit te drukken. De gevoelens die lyrische briefmuziek oproept of die zij teweegbrengt, kunnen uiteenlopend zijn (vaak liefde, maar ook wanhoop, angst, nostalgie). Het gaat echter altijd om de uitdrukking van afwezigheid, van leemte, van eenzaamheid, van verlangen naar de ander, en het schrijven of ontvangen van een brief moet die leegte opvullen. Deze eenzame handeling, deze lyrische aria, is in zekere zin óók een duet, noodzakelijkerwijs tragisch omdat het een afwezigheid uitdrukt, ook al weet het zich hier en daar te tooien met ironie en lichtheid. En de toeschouwer is als passieve vertrouweling altijd de ontroerde ontvanger, pijnlijk herinnerd aan zijn eigen ervaringen omtrent scheiding en verlating.
Extrait de la Scène de la Lettre de Tatiana (“Puskai pogibnu ya”) de l’Acte I d’Eugène Onéguine de Tchaikovski. Galina Vichnievskaya (Tatiana).
De brieven die we schrijven
Laten we beginnen met hét postale hoogtepunt, de briefscène in Tsjaikovski’s Eugene Onegin. De jonge Tatjana schrijft een koortsachtige liefdesverklaring aan een edelman die ze net heeft ontmoet. Alle conventies zet zij overboord. De componist schuwt elke vorm van virtuositeit om gestalte te geven aan de eenvoudigste en diepste uitdrukking van een absolute liefde. Het schrijven zelf maakt deel uit van een groter drama waarin het intense zielenleven en de passie van het jonge meisje tot uitdrukking komen. Alles in de partituur drukt in een ononderbroken, vloeiende en perfect geconstrueerde melodische lijn een impuls uit waarvan de brief niet meer dan een vurige episode is.
Niets kan Tatjana tegenhouden, als zij zich in haar biecht stort, eerst in woord, dan in geschrift, volkomen vrijuit, zonder terughoudendheid, de conventies negerend (zij spreekt Onegin met ‘jij’ aan!), alsof een voorbeschikking in vervulling gaat: « to v vycniem soujdieno sovietié / To volia nieba : ia tvoïa » « “Jij was voor mij bestemd door een decreet van Boven / Het was Gods wil, ik hoor bij jou! ». Luister hoe de hoorn, de hobo en de trompet de fasen van deze vurige verklaring begeleiden en hoe het trillende ochtendgloren in het orkest er een einde aan maakt.
Een fijne zangeres voor de Briefscène? Galina Vichnievskaya als Tatjana.
Edith Mathis & Gundula Janowitz. Le Nozze di Figaro. “Canzonetta Sull’aria”.
De sfeer is heel anders in Mozarts tweestemmige brief. In Le Nozze di Figaro zetten de gravin en Susanna een val voor de graaf, die het dienstmeisje begeert. De “Canzonetta sull’ aria”, gedicteerd door de meesteres aan haar dienstmeisje, geeft de afspraak weer die Almaviva aan Susanna heeft voorgesteld. Het afspraakje zal plaatsvinden “Sotto i pini del boschetto” (Onder de dennen van het bosje). De twee vrouwenstemmen, die elkaar antwoorden of echoën, vormen een elegante melodie, ondeugend, galant en… pikant. Naast de lichtvoetige gratie, gedragen door een fagot en de hobo en violen in unisono, is het ook de muzikale functie die ons interesseert. Een speld (« una spilla ») verzegelt de brief en dit zegel moet ter bevestiging van ontvangst aan de afzender worden teruggezonden. De graaf prikt zijn vinger als hij de brief opent, Barberina verliest de speld (het befaamde “L’ho perduto”, in mineur) en Marceline maakt de vrouwelijke ketting compleet. Van vrouw tot vrouw wordt een val gespannen waar de verleider in gevangen zal worden. Men voelt sympathie voor de gravin die gedwongen is haar door haar man begeerde dienares te gebruiken om een “dating-brief” te schrijven aan haar ontrouwe echtgenoot… Tedere en wrede Mozart. Aanbevolen vertolkers? Te Kanawa/Freni of Janovitz/Mathis.
Deel 2 volgt, met Offenbach, Britten en “De brieven die we ontvangen”.
Jean Jordy
